SLI – co to jest?

Zacznijmy od dokładnego poznania definicji. SLI (Specific Language Impairtment), czyli specyficzne zaburzenie językowe, które charakteryzuje się trudnościami w opanowaniu języka ojczystego. (Często specjaliści w Polsce nazywają SLI afazją rozwojową lub samoistnym opóźnieniem mowy i używają tych terminów zamiennie). Dziecko ma problem z rozumieniem mowy, wypowiadaniem się, gramatyką i posiada mały zasób słownictwa. Taki stan rzeczy nie jest podyktowany zaburzeniami intelektualnymi, anatomicznymi ani medycznymi. Winny nie należy również dopatrywać w środowisku, ubytkach słuchu i aparatu artykulacyjnego, czy wśród rodzicielskich zaniedbań. Co zatem jest przyczyną SLI? Nie ma na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi, jednak specjaliści doszukują się problemu w nietypowym funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, który nieprawidłowo przetwarza i odbiera dane językowe. 

Niepokojące symptomy i diagnoza 

SLI u dzieci może objawiać się na różne sposoby. Uzależnione jest to od indywidualnych predyspozycji i wieku, jednak możemy wyróżnić najbardziej znaczące, które ukierunkowują specjalistów w kierunku diagnozy.

Co ciekawe, SLI ujawnia się też inaczej w zależności od danego języka. Świetnie podkreśliła to Monika Pakura w jednej ze swoich prezentacji: „Bardzo istotne jest to, że SLI w różnych językach może przejawiać się w nieco inny sposób. Na przykład Kerry Ebert i Kathryn Kohnert (2016) podają, że dzieci z SLI przyswajające arabski mają często problemy z tworzeniem liczby mnogiej rzeczowników, dzieci przyswajające włoski – z rodzajnikami i nieakcentowanymi formami zaimków (klitykami), a dzieci przyswajające chiński (kantoński) – z omijaniem znaczników aspektu w czasownikach. Niestety, dla języka polskiego nie istnieje jeszcze wyczerpujący opis typowych błędów gramatycznych, które popełniają dzieci z SLI”. Dodatkowo u dzieci dwujęzycznych mogą także występować odchylenia i „indywidualne wariacje”, które nie zawsze muszą być związane z SLI.

Widzimy zatem, że z powodu braku ujednolicenia terminologii i dokładnego opisu objawów w przypadku naszego języka, może dochodzić do niepoprawnej diagnostyki, a co za tym idzie metod pomocy.

SLI diagnozuje się u dzieci w wieku 4 lat, jednak wcześniej można już rozpoznać jego ryzyko wystąpienia. Właśnie z tego powodu tak istotne jest, aby dziecko, które odbiega od pewnych norm rozwoju językowego dla swojego wieku, przeszło konsultację specjalistyczną. Im wcześniejsza reakcja, tym wcześniejsza diagnoza i włączenie odpowiedniej metody terapeutycznej.

SLI – ćwiczenia, trening i zrozumienie

SLI niesie za sobą oczywistą trudność w uczeniu się. Dziecko z powodu opóźnień mowy czy nieodpowiedniej formy jej konstruowania może stać się wycofane i niechętne do nauki. Ponieważ nie występuje deficyt inteligencji, dziecko dostrzega swoje trudności i pomimo starań nie jest samodzielnie ich pokonać, a to prowadzi do frustracji i pogłębiania się aspektów psychiczno-emocjonalnych. W następstwie może stać się nieśmiałe, mówić cicho i niezrozumiale, a to naraża je na wykluczenie społeczne, rówieśnicze, a także szykany ze strony kolegów. 

Dodatkowo SLI może łączyć się z dysleksją i jej pochodnymi. Na lekcji uczeń może borykać się z brakiem koncentracji, trudnością w zapamiętywaniu, a nierozumienie poleceń wiąże się z niskimi ocenami.

Jak zatem pracować z dzieckiem z SLI? Zawód nauczyciela wymaga empatycznego podejścia do każdego z uczniów, a w szczególności ze specyficznymi trudnościami uczenia się. Trzeba dopasować program do możliwości i potrzeb, a nie zawsze jest to łatwe. Stale zmieniające się schematy edukacyjne, a także intensywny system pracy może być wyzwaniem, jednak wyrozumiały i troskliwy nauczyciel dla dziecka z SLI staje się swoistym „antybiotykiem” na lęki i obawy, szczególnie społeczne. Jako wychowawca zadbaj przede wszystkim, by w klasie nie wyśmiewano ucznia z trudnościami w wymowie i staraj się uświadomić klasę, z czego to wynika. Pozytywnie nastawione otoczenie jest elementem popychającym i napędzającym zaangażowanie dziecka do nauki. Co ponadto?

1. Mów wolniej i krócej. Dziecko z SLI może nie nadążyć z rozumieniem za „szybszym” tokiem wypowiedzi. 
2. Upewniaj się, że uczeń rozumie, co mówisz oraz wytyczone zadanie. 
3. Nie karć dziecka, gdy tworzy niepoprawne gramatycznie zdania. Unikaj także bezpośredniego poprawiania czy wymagania powtarzania w sposób poprawny. Postaraj się w naturalny sposób przeformułować źle skonstruowane zdania, dzięki czemu uczeń dostrzeże swoje błędy. 
4. Objaśniaj nowe słowa. 
5. Rozwijaj krótkie wypowiedzi ucznia o jedno słowo. W ten sposób stopniowo ośmieli się konstruować bardziej złożone wypowiedzi. 
6. Bądź cierpliwy – uczeń z SLI, tak jak dzieci z innymi zaburzeniami (np. dysleksją itp.), potrzebuje czasu na wykonanie polecenia czy tworzenie wypowiedzi.
7. Wzmacniaj mocne strony ucznia. Być może potrafi pięknie malować, grać lub ma sportowe zacięcie. Podkreślenie tego też na forum klasy podniesie jego poczucie własnej wartości i pozwala budować pewność siebie u dziecka.

A jakie ćwiczenia mogą wspierać rozwój językowy dziecka? Aby ułatwić sobie pracę z uczniem, skorzystaj z gotowych scenariuszy zajęć, które łatwo i szybko możesz dopasować do danego przypadku. Workbook nauczyciela. Ćwiczenia dla dzieci z SLI to opracowanie stworzone z myślą o pedagogach i pracownikach szkolnych, którzy nie tylko chcą podnieść swoje kompetencje, ale przede wszystkim w ciekawy sposób pomóc uczniom ze SLI skutecznie ćwiczyć mowę ojczystą. Książka została stworzona przez specjalistów, dlatego nauczyciel może korzystać z niej jako pełnoprawnego narzędzia edukacyjnego. W środku znajdziemy karty pracy z licznymi zabawami, wykreślankami i rebusami, które wciągną dziecko w świat przyjemnego treningu językowego. 

Oczywiście artykuł został stworzony z myślą o zdiagnozowanych już dzieciach z SLI, jednak jeśli dostrzeżesz niepokojące objawy wśród swoich uczniów, które nie podlegało diagnozie specjalistycznej, koniecznie porozmawiaj z rodzicami/opiekunami dziecka. Czasami pod wpływem rodziny czy niektórych lekarzy rodzice wyciszają swoje wewnętrzne obawy, sądząc, że maluch ma jeszcze czas na rozwinięcie swoich umiejętności językowych. Taktowne uświadomienie opiekunów o ewentualnych konsekwencjach braku terapii może być kluczową pomocą dla Twojego ucznia, a kompleksowa diagnoza SLI jest podstawą skutecznej terapii.

Bibliografia: 

1. SLI, czyli sztuka odróżnienia go od innych zaburzeń, których elementem są problemy z językiem, Monika Pakura. 
2. Specyficzne upośledzenie rozwoju języka, Dorota Otapowicz.
3. Specyficzne zaburzenie rozwoju językowego, Agnieszka Lasota. 
4. Opóźniony czy zaburzony rozwój mowy? | Forum Logopedy.
5. Trudności diagnostyczne w rozpoznaniu specyficznego zaburzenia językowego – SLI, Justyna Kackieło-Tomulewicz, Leszek Boćkowski.
6. Przebieg rozwoju mowy u dzieci z SLI-PE i LB – analiza porównawcza, Grażyna Jastrzębowska, Agata Jastrzębowska-Tyczkowska, Anna Woś, Katarzyna Stanek.
7. SLI czy DLD? Zmiany w terminologii zaburzeń mowy o niejednoznacznej etiologii w kontekście polskiego prawa oświatowego, Ewa Gacka.