W całym procesie edukacji to zawód nauczyciel odgrywa nadrzędną rolę, budząc skojarzenia z wielkimi ideałami, wartościami i umiejętnościami. Jednak wraz ze zmianą czasów czy rządów, rola nauczyciela także ulega przekształceniom, a także mierzy się z coraz nowymi wyzwaniami. Kim zatem powinien być nowoczesny nauczyciel? Czy to zawód dla wszystkich?
Nauczyciel to jeden z najstarszych zawodów świata i podkreślał on szczególne umiejętności oraz wyjątkowość osoby, która piastowała to stanowisko. Historia zawodu nauczyciela sięga najdawniejszych czasów, a w zależności od danego narodu i cywilizacji, to właśnie nauczycielom zawdzięczano postępowość i światopogląd społeczeństw. Świetnie obrazują to słowa, przypisane Isokratesowi: Rodzicom zawdzięcza uczeń tylko życie, nauczycielowi życie dobre i szczęśliwe. Kwalifikacje zawodowe nauczycieli były różne, ale wymagały wszechstronnej wiedzy, doświadczenia i umiejętności logicznego myślenia, a najlepsi z najlepszych mieli możliwość kształcenia książąt, przyszłych władców i możnych członków szlachty. To ich nauki miały duży wpływ na późniejsze losy państw i polityki, jaką obierali ich uczniowie, którzy w okresie dojrzałości przejmowali władzę. Nauczyciele stawali się doradcami, radnymi lub otrzymywali inne zaszczytne przywileje.
Ale nauczyciele nie poprzestawali na nauce wyższych klas. Często skupiali się na jednostkach z biednych rodzin, jeśli dostrzegli w uczniu talent i potencjał, chcąc otworzyć mu drogę do lepszego życia. Inni walczyli o łatwodostępność wiedzy dla ludu, a kolejni pragnęli, aby wykształcenie otrzymywali wszyscy bez względu na grupę społeczną, stan majątkowy czy płeć. Nie bez przyczyny mówi się także o Marii Montessori, która skupiła się na nauce i wykształceniu dzieci odrzuconych i z niepełnosprawnościami. To właśnie wysiłki takich nauczycieli na przestrzeni wieków zaowocowały tym, że nauka dostępna jest bezpłatnie dla każdego (uwaga: artykuł obejmuje ogólne zmiany społeczne na świecie, pomijając wyjątki, gdzie władzę sprawują politycy utrudniający kształcenie określonych grup).
Patrząc na tło historyczne, nauczycielem nie mógł być każdy – a jak to wygląda dzisiaj? Kwalifikacje zawodowe nauczyciela w naszym kraju są jasno i przejrzyście nakreślone: musi posiadać wykształcenie wyższe przedmiotowe oraz specjalne przygotowanie pedagogiczne – więcej na temat wymagań określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli.
A co jest najważniejsze w pracy nauczyciela? Zapewne dużym atutem będzie umiejętne, kreatywne i ciekawe przekazywanie wiedzy. W końcu nauczyciel powinien zainteresować ucznia swoim przedmiotem, a jeśli ten dalej nie pała do niego zainteresowaniem, to nauczyciel powinien znaleźć drogę do wychowanka, w której odnajdzie on motywację do przyswojenia najważniejszych elementów wiedzy. Niektórzy zastanawiają się, czy nauczyciel to tylko zawód, czy wiąże się z powołaniem – ze względu na złożony charakter bycia nauczycielem, odpowiedzialność, jaka na nim ciąży, ewidentnie podkreślają, że nie jest to „tylko praca”. Nauczyciele odpowiadają za kształtowanie społeczeństwa i nie bez przyczyny wielu z nich piastuje stanowisko „wychowawców klasy”. Zaraz po domu rodzinnym, to na ich barkach spoczywa, aby przekazywać wartości moralne i społeczne. Mają zaznajamiać uczniów z możliwymi drogami rozwoju intelektualnego, życiowego, emocjonalnego, jednocześnie propagując tolerancyjne postawy i pokojowe rozwiązania.
A czy możemy powiedzieć, że zawód nauczyciela obejmuje zawody przyszłości? Jak najbardziej! Uczymy się całe życie, nauka stale się rozwija, podobnie jak rodzą się nowe pokolenia, które trzeba szkolić i ukształtować. Zawód nauczyciela ewidentnie nigdy nie zniknie, jednak stoi w obliczu innego, groźnego problemu.
Wspieranie rozwoju poznawczego ucznia nie zawsze jest łatwe. Wymaga cierpliwości, samozaparcia, elastycznego działania i współpracy z różnymi osobowościami. Nauczyciel musi cały czas aktualizować swoją wiedzę, podejście i metody nauczania (a także wzorce pedagogiczne), dostosowując się do indywidualnych potrzeb uczniów. Umiejętność nauczania dzieci z trudnościami rozwojowymi, zaburzeniami czy z rodzin dysfunkcyjnych wymaga szczerej troski, zainteresowania i przyjacielskiej postawy, ale także czujności, która w razie potrzeby popchnie nauczyciela do konkretnych działań – ten wątek nauczycielskiej roli omówiliśmy w artykule: Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych w szkole – jak im pomóc?
Nauczyciel musi być odporny na pracę w stresie czy trudnych warunkach, a na dodatek jego rola niejednokrotnie jest mocno zaniżana. W jaki sposób? Słabe wynagrodzenia lub nie zawsze adekwatne do umiejętności są przyczyną frustracji i zniechęcenia. Brak współpracy ze strony dyrekcji, rodziców czy innych jednostek także nie ułatwiają wywiązywania się ze swojej jakże istotnej roli. Przeładowanie materiału, narzucony system szkolnictwa i narzędzi może być niezwykle przytłaczające. Pojęcie szacunku w społeczeństwie jest również zróżnicowane i wielopoziomowe, a nauczyciel niekiedy traktowany jest jako usługodawca, a nie mentor. Znalezienie równowagi na płaszczyźnie każdej ze stron systemu jest więc niezwykle trudne. Pamiętajmy, że nauczyciel to tylko człowiek, który może po pewnym czasie cierpieć na wypalenie zawodowe, nawet jeśli początkowo uczył z pasją i zaangażowaniem.
Zatem czy nauczyciel to dobry zawód? Tak, ale nie dla wszystkich. Nauczyciel powinien odnaleźć w sobie pokłady motywacji, by w momentach zniechęcenia czy zwątpienia mieć siłę, aby dalej nauczać z radością. W przeciwnym razie może przekształcić się w stereotypowy nauczycielski wzorzec, który charakteryzuje kwaśna mina, przygnębienie, brak polotu w nauczaniu i schematyczność podejścia do ucznia. Nie tylko pogłębia to złe samopoczucie pedagoga, lecz także niechęć do nauki ucznia czy samej osoby nauczyciela. W rezultacie nauczyciel zamiast wydobyć z podopiecznych „największe talenty i wartości”, zniechęca ich do jakiegokolwiek samokształcenia lub – co gorsza – „podcina skrzydła”, które z umiejętną pomocą mogłyby pomóc dziecku latać.
