Sygmatyzm interdentalny — co to jest i jakie daje objawy?

Sygmatyzm interdentalny polega na nieprawidłowym artykułowaniu dźwięku „s”. W przypadku tej wady pacjent wychyla język między zębami przednimi, zamiast utrzymywać go za zębami górnymi. Objawy wskazujące na wystąpienie tego problemu obejmują:

• zniekształcenie „s”. Dziecko ze sygmatyzmem zwykle nieprawidłowo artykułuje ten dźwięk, co prowadzi do charakterystycznego syczenia lub fiksacji. Wspomniane „s” może brzmieć jak w słowie „cisza” lub „f” w słowie „fisza”,
• trudności w komunikacji. Sygmatyzm niejednokrotnie utrudnia zrozumienie mowy osoby dotkniętej wadą, zwłaszcza gdy dźwięk „s” jest powszechnie używany w języku, 
• obniżenie samooceny. Pacjenci wskutek kłopotów z wymową mogą czuć się niekomfortowo podczas mówienia, zasłaniają usta dłonią i uchodzą za nieśmiałych, małomównych. Szczególnie może się to nasilać we wczesnym dzieciństwie, gdy dziecko jest narażone na drwiny i wyśmiewanie ze strony rówieśników. Więcej na temat budowania pewności siebie u dziecka przeczytasz w artykule „Jak budować pewność siebie u dziecka?”.

Seplenienie u dziecka — do którego roku życia jest naturalne?

W przypadku dzieci w wieku przedszkolnym i młodszych aparat artykulacyjny oraz zdolności językowe wciąż się rozwijają, dlatego seplenienie nie musi być stanem patologicznym. Zwykle nieprawidłowa artykulacja znika najpóźniej do 6 roku życia. Jeśli jednak utrzymuje się dłużej, wskazana jest konsultacja logopedyczna, pomagająca w dokonaniu oceny i niejednokrotnie skutkująca wprowadzeniem odpowiedniej terapii.

Warto pamiętać, że każde dziecko rozwija się w swoim własnym tempie, dlatego istotne jest monitorowanie postępów mowy. Ani rodzic, ani pedagog nie powinien sam stwierdzać problemu lub go wykluczać. Tylko specjalista jest w stanie zidentyfikować, czy istnieje potrzeba leczenia.

Jakie są przyczyny występowania sygmatyzmu interdentalnego?

Choć sygmatyzm interdentalny może rozwinąć się samoistnie, warto wyróżnić kilka głównych przyczyn jego występowania. Zdaje się, że największą rolę odgrywają długotrwałe nawyki, takie jak ssanie kciuka, palca lub smoczka, które wpływają na rozwój wad wymowy. Ciągłe oddziaływanie obcych obiektów na aparat artykulacyjny niejednokrotnie prowadzi do nieprawidłowych pozycji języka.

Zdarza się, że kluczowy jest nieprawidłowy rozwój anatomiczny obejmujący np. nierówności zgryzu, inne wady w obrębie jamy ustnej lub nadmierną przestrzeń między zębami. Specjaliści wskazują również na brak kontroli języka, prowadzący do nieprawidłowej artykulacji dźwięku „s”.

Jeśli wykluczymy wszystkie powyższe możliwe źródła problemu, warto wziąć pod uwagę także czynniki psychologiczne. Niektóre badania sugerują, że niepewność, lęk czy niskie poczucie własnej wartości wpływają na rozwój sygmatyzmu interdentalnego. Zdarza się, że pacjenci nieświadomie wychylają język między zębami w celu zabezpieczenia się lub jako mechanizm kompensacyjny.

Warto wiedzieć, że sygmatyzm interdentalny często współwystępuje z innymi wadami wymowy, na przykład z gammacyzmem. Czym się charakteryzuje, jak się objawia i na czym polega interwencja specjalistyczna, omówiliśmy w jednym z naszych poprzednich artykułów „Jak wygląda terapia logopedyczna gammacyzmu?”.

Uwaga: Czasami specjalista zaleca podcięcie wędzidełka, jeśli oceni, że trudności wymowy wynikają z budowy aparatu artykulacyjnego. Przed podjęciem takiego kroku warto skonsultować się z kilkoma specjalistami i lekarzami, którzy potwierdzą zasadność zabiegu. 

Sygmatyzm interdentalny — terapia 

Na początku powinniśmy zadać sobie pytanie: czy sygmatyzm interdentalny w ogóle da się wyleczyć? Otóż — tak. Terapia zwykle skupia się na treningu prawidłowej pozycji języka podczas artykulacji dźwięku „s”. Logopeda wykorzystuje wiele różnych technik pomagających pacjentowi nauczyć się utrzymywać język za zębami górnymi, zamiast między zębami przednimi.

Terapia obejmuje zazwyczaj:

• ćwiczenia sensoryczne. Dziecko pod okiem specjalisty wykonuje zadania mające na celu zwiększenie świadomości proprioceptywnej języka,
• wzmocnienie mięśni ustno—facjalnych. Logopeda może zalecić wykonywanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie warg, języka i podniebienia, aby poprawić kontrolę i precyzję ruchów podczas artykulacji poszczególnych dźwięków,
• ćwiczenia artykulacyjne. Pacjent wykonuje ćwiczenia, podczas których obserwuje sam siebie podczas wymowy. Aby ułatwić ten proces, lekarze wykorzystują modele anatomiczne, lustra i wskazówki dotykowe.

Sygmatyzm interdentalny — ćwiczenia

Pamiętajmy, że wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane pod nadzorem logopedy lub po konsultacji z nim, aby zapewnić bezpieczeństwo skuteczność terapii. Czasami istotna będzie również konsultacja z neurologopedą. Jeśli nie występują przeciwwskazania, warto wprowadzić ćwiczenia sensoryczne polegające na:

• umieszczeniu języka za zębami górnymi i utrzymywaniu tej pozycji przez kilka sekund. To z pozoru nic trudnego, jednak aby osiągnąć poprawę, należy powtarzać ww. czynności kilka razy dziennie, wzmacniając tym samym świadomość pozycji języka,
• dotykaniu językiem podniebienia tuż za zębami górnymi i odczuwaniu różnicy w miejscu, gdzie język powinien być umieszczony podczas artykulacji dźwięku „s”.

Warto stosować również ćwiczenia artykulacyjne obejmujące:

• wolne i kontrolowane ruchy językiem z tyłu do przodu po łuku dziąsłowym. Zadanie to dobrze jest powtarzać, starając się utrzymać język za zębami górnymi.
• wymawianie dźwięków „t” i „d” w parze z dźwiękiem „s”, np. poprzez powtarzanie „ta—ta—ta—sa—sa—sa” lub „da—da—da—sa—sa—sa".

Innym wartościowym rozwiązaniem są ćwiczenia wizualne, podczas których wykorzystuje się lustra i modele anatomiczne. Taki trening edukuje i buduje świadomość pozycji języka.

Wiemy już, co to jest sygmatyzm interdentalny. Terapia w przypadku tej wady wymowy jest skuteczna, jednak jej czas trwania może różnić się w zależności od pacjenta. Warto pamiętać, że seplenienie da się wyleczyć — wystarczą odrobina samozaparcia i właściwie dobrane ćwiczenia. Jako nauczyciel możesz bardzo często napotkać dzieci zmagające się z seplenieniem. Czasami zauważysz, że uczeń, który do tej pory wypowiadał się bez problemu, nagle zaczął seplenić. Koniecznie poinformuj o tym rodziców i upewnij się, że zwrócą się z tym problemem do specjalisty. Poproś również, aby poinformowali Cię, gdy logopeda ustali już konkretny zestaw ćwiczeń i metodę działania, byś mógł, chociaż częściowo wprowadzić je w warunkach lekcyjnych. Dzięki temu całe otoczenie dziecka może przyczynić się do jego szybszych efektów. 

Ponadto szukaj materiałów uzupełniających Twoją wiedzę. Jednym z przydatnych narzędzi dydaktycznych są  e-karty „Ćwiczenia logopedyczne wspomagające terapię dziecka z sygmatyzmem”, które w formie zabawy wspierają trening wymowy ucznia. Możesz ich używać podczas zajęć, lub na zajęciach wyrównawczych z uczniem. Karty staną się również podporą dla rodziców i opiekunów, którzy chcąc wykorzystać czas wolny, mogą postawić na zabawy edukacyjne, które będą niwelować wadę wymowy, jaką jest seplenienie.

Bibliografia: 

1. Ćwiczenia logopedyczne wspomagające terapię dziecka z sygmatyzmem, Monika Wałaszek. 
2. Tak zwane seplenienie boczne. O objawie i mechanizmie zaburzeń, Danuta Pluta-Wojciechowska.
3. Zaburzony rozwój mowy u dziecka i jego terapia. Wybrane zagadnienia, Ks. prof. UKSW dr hab. Bielecki Jan Prof. UKSW dr hab. Zabłocki Kazimierz Jacek.
4. SEPLENIENIE – SYGMATYZM, Dagmara Gawenda. 
5. Fonetyka artykulacyjna, akustyczna i audytywna polszczyzny a zaburzenia mowy dziecka, Justyna Mazepus.
6. Przyczyny i rodzaje sygmatyzmu (seplenienia), poradnik logopedyczny. 
7. Studium Przypadku Dziecka Z Sygmatyzmem Międzyzębowym, Katarzyna Jankowska.
8. Diagnoza i terapia zaburzeń realizacji fonemów.