Echolalia — co to jest?

Echolalia u dzieci to powszechne zjawisko wiążące się z powtarzaniem słów, fraz, a nawet całych zdań identycznym tonem po usłyszeniu ich od rozmówcy lub innej osoby. W formie zaburzenia może występować u pacjentów w różnym wieku, w tym także u dorosłych. W przypadku, gdy problem ten nasila się, zamiast maleć, bądź też pojawia się nagle w późnym stadium rozwoju dziecka, należy niezwłocznie udać się do lekarza, aby zdiagnozować przyczynę jego wystąpienia. Jeśli jako nauczyciel i pedagog zauważysz, że Twój uczeń kilkukrotnie wypowiada zasłyszane odpowiedzi, poinformuj o tym rodziców oraz wskaż im metody działania – udanie się do specjalisty, obserwowanie dziecka w warunkach domowych, a w przypadku istniejącej już terapii logopedycznej, poproś o wytyczne, jak kontynuować jej najważniejsze założenia podczas lekcji z uczniem.

Echolalia — zaburzenie czy etap rozwoju dziecka? Przyczyny

Warto wiedzieć, że echolalia nie zawsze wskazuje na poważne problemy zdrowotne. Choć w wielu przypadkach stanowi objaw choroby, do pewnego wieku jest normalnym etapem rozwoju dziecka. U niektórych kilkulatków powtarzanie słów i fraz jest bowiem naturalnym sposobem na naukę i zrozumienie języka, ustępującym wraz z zaawansowaniem rozwoju jego umiejętności językowych. Przykładowo: echolalia u 3-latka, u którego nie występują żadne dodatkowe objawy wskazujące na stan chorobowy, nie powinna martwić rodziców ani nauczycieli.

W niektórych przypadkach jednak echolalia rozwojowa nie ustępuje wraz z wiekiem lub się pogłębia. Co może oznaczać taki stan rzeczy? Przyczyn jest kilka, ale zaburzenie to kojarzone jest przede wszystkim ze spektrum autyzmu. Ponadto szczególną uwagę warto zwrócić na najmłodszych pacjentów zmagających się również z innymi zaburzeniami mowy. Jeśli problem pojawił się nagle, dobrze jest wszcząć diagnostykę, aby wykluczyć urazy głowy.

Z czym jeszcze może wiązać się echolalia? U 4-latka, który pomimo wieku wciąż posługuje się gestami i nie nawiązuje werbalnych kontaktów z rówieśnikami oraz dorosłymi, lekarze mogą wykryć powiązane opóźnienia w rozwoju mowy. W takiej sytuacji należy zwrócić się do specjalisty w celu przeprowadzenia najważniejszych badań pomocnych w rozpoznaniu przyczyny problemu. Niejednokrotnie konieczna jest też wizyta u psychologa.

Echolalia u dziecka a stres

Zdarza się, że echolalia u dziecka pojawia się z czasem i spowodowana jest długotrwałym stresem lub niepewnością. W takich przypadkach powtarzanie zasłyszanych słów najczęściej jest reakcją na niepokojące bodźce płynące z otoczenia, a także sposobem na radzenie sobie z lękiem oraz dezorientacją. Jeśli we właściwej chwili zostanie wprowadzona pomoc psychologiczna, natomiast sam czynnik stresogenny zniknie — zaburzenie może samoistnie ustąpić. Warto dodatkowo w tym okresie budować pewność siebie u dziecka, które w wyniku stresu i obserwacji, że “coś jest nie tak”, może zacząć się wycofywać, a spirala problemu na nowo nakręcać.

Czy echolalia zawsze oznacza autyzm?

Zaburzeń ze spektrum autyzmu jest wiele i nie zawsze występują one w tym samym nasileniu. Z tego powodu zdarza się, że ani rodzice, ani nauczyciele nie zauważają niepokojących objawów. Przebywając w towarzystwie dziecka z echolalią, warto zwrócić szczególną uwagę na to, czy dziecko:

• ma inne trudności w komunikowaniu, rzadko utrzymuje kontakt wzrokowy, jest wycofane, ciche i nieśmiałe lub uchodzi za zbyt poważne jak na swój wiek,
• przejawia trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z rówieśnikami oraz dorosłymi,
• wykazuje potrzebę stałej rutyny, a także powtarza pewne określone zachowania, np. gesty, czy codzienne zwyczaje,
• ma szczególne zainteresowania — może np. zbierać informacje na temat owadów, maszyn czy budowli,
• ma trudności w nauce, a jeśli tak — jakie? Zdarza się jednak, że dzieci w spektrum autyzmu zaczynają mówić i pisać znacznie szybciej niż rówieśnicy.

Echolalia u 5-latka nie zawsze oznacza spektrum autyzmu. ASD wiążą się z dużą różnorodnością objawów i są zbyt złożone, aby móc wystawić diagnozę na podstawie jednej dolegliwości. Należy jednak pamiętać, że praca z uczniem ze spektrum, który boryka się z echolalią, powinna być dostosowana do jego indywidualnych i rozwojowych potrzeb. Więcej pisaliśmy o tym w poprzednim artykule: Jak powinna wyglądać praca z uczniem z zespołem Aspergera?

Echolalia — rodzaje i sposoby różnicowania

Istnieją dwa główne rodzaje echolalii:

• echolalia bezpośrednia, która polega na dosłownym powtarzaniu zasłyszanych słów lub zdań. Ta forma echolalii jest częsta u dzieci z autyzmem i jest często używana jako forma komunikacji,
• echolalia pośrednia, polegająca na wypowiadaniu zasłyszanych dźwięków, melodii lub słów w niezrozumiały sposób. Ta forma echolalii jest mniej powszechna i może występować u dzieci z różnymi zaburzeniami mowy lub po urazie mózgu.

Wg podziału dotyczącego funkcji komunikacyjnej istnieje też:

• echolalia funkcjonalna — w tym przypadku występuje zamiar komunikacji i cel wypowiadanych słów,
• echolalia niefunkcjonalna — brak celu komunikacyjnego (przyjmuje się, że w tym przypadku celem jest samostymulacja dziecka).

Echolalia — przykłady

Jeśli jesteś nauczycielem, musisz wiedzieć, że dzieci z echolalią powtarzają nie tylko słowa. Często nucą melodie zasłyszane wcześniej od innej osoby lub podczas oglądania bajki. Mogą wypowiadać jedną frazę, która szczególnie im się spodobała lub krótki wyraz, lecz także dłuższe zdania, a nawet całe dialogi. Wybierane kwestie mogą wiązać się z codziennymi sytuacjami, takimi jak jedzenie czy higiena, albo z ulubionymi programami telewizyjnymi.

Echolalia — jak wyeliminować problematyczne zaburzenie?

Leczenie echolalii zależy od jej rodzaju i powodu występowania. Oto strategie pomocne w walce z zaburzeniem:

• terapia językowa, której celem jest nauka nowych sposobów komunikacji i rozwój umiejętności mówienia,
• wizyty u psychoterapeuty — są szczególnie istotne, gdy dziecko z powodu swojego zaburzenia spotyka się z krytyką,
• zabawy mające na celu zniwelowanie objawów, które daje echolalia — ćwiczenia te mają skłaniać do wysiłku umysłowego, a także rozwijać kreatywność oraz zainteresowania. Warto skorzystać z zabawek Montessori,
• wsparcie emocjonalne.

Jak wspierać dziecko z echolalią?

W przypadku echolalii najmłodszym należy okazać nie tylko wsparcie medyczne, lecz także psychologiczne oraz emocjonalne. Rodzice i nauczyciele, aby nie stresować ani nie frustrować dziecka, powinni:

• pozwalać mu na powtarzanie słów, zdań i melodii, które usłyszało, ponieważ jest to dla niego naturalny sposób komunikacji,
• okazywać uwagę — jako nauczyciel staraj się odpowiadać na jego powtórzenia, a także pomagać mu w rozwijaniu jego umiejętności komunikacji,
• wspierać jego inicjatywy i próby komunikacji w inny sposób niż powtarzanie, np. gestami lub mową niepowtarzalną.
• uczyć się jego języka, a przede wszystkim próbować zrozumieć, co dziecko chce powiedzieć, nawet jeśli jego powtórzenia są niezrozumiałe,
• uczyć go nowych słów i zwrotów oraz wspierać w rozwijaniu jego słownictwa oraz umiejętności mówienia,
• uzbroić się w cierpliwość, ponieważ proces leczenia echolalii może być długi i trudny — zarówno dla dziecka, jak i rodziców. Jako nauczyciel bądź wyrozumiały, wspieraj też dziecko w jego postępach,
• zwracać się o pomoc — konsultacja objawów z lekarzem oraz psychologiem jest niezwykle ważna, szczególnie na etapie rozpoznawania problemu.

Trzeba pamiętać, że każde dziecko jest inne, a co za tym idzie — wymaga indywidualnego podejścia. Wspieranie dziecka z echolalią i pomaganie mu w rozwijaniu jego umiejętności komunikacji jest bardzo ważne dla jego samopoczucia oraz zdrowia psychicznego. Niedopatrzenia mogą bowiem rzutować na następne lata, a nawet całą dorosłość. Książka Nerwice mowy to pomocne narzędzie, które pomoże i ułatwi nauczycielom prowadzenie zajęć wśród uczniów z echolalią. Praktyczne scenariusze zajęć są dostosowane do wieku i problemów dziecka, a dodatkowo każdy z nich można łatwo modyfikować.

Echolalia — ćwiczenia pomocne w leczeniu

Jednym z najczęściej wykorzystywanych ćwiczeń jest metoda niedokończonych zdań. Ten trening mowy często przeprowadza się w formie zabawy polegającej na kończeniu wypowiadanych przez dorosłego fraz. Dziecko może użyć własnych słów, aby nauczyć się prawidłowej, zrozumiałej komunikacji werbalnej. Osoba, która uczestniczy w terapii, zachęca małego pacjenta, a także otacza go wsparciem emocjonalnym i buduje zaufanie.

Ważne, aby nauczyciel na bieżąco informował rodziców o zachowaniu dziecka w przedszkolu czy w szkole. Ponadto warto edukować najmłodszych, aby wcześnie zrozumieli problem, z jakim borykają się niektórzy rówieśnicy. To pozwoli zredukować bodźce stresowe, stanowiące  przyczynę zaostrzenia echolalii, do minimum.

Bibliografia:

1. W świecie logopedii, Tom 2 Studia przypadków pod redakcją Katarzyny Węsierskiej i Alicji Podstolec.
2. Echolalia u dzieci z autyzmem i jej rozwojowe uwarunkowania, Małgorzata Wardyn, Tadeusz Gałkowski.
3. https://www.hellozdrowie.pl/echolalia-czym-jest-to-schorzenie-i-czy-mozna-je-leczyc-za-pomoca-cwiczen/
4. https://polskiautyzm.pl/echolalia-w-autyzmie-sposoby-na-zrozumienie/
5. https://badamydzieci.pl/porady/autyzm/echolalia-u-dzieci-skad-sie-bierze
6. Znaczenie technik muzykoterapeutycznych we wsparciu rozwoju dziecka z autyzmem, Sara Knapik-Szweda. 
7. Zasady komunikacji z pacjentem ze spektrum autyzmu i jego rodziną, Justyna Fiedorczuk - Fidziukiewicz.