Dziecko z niepełnosprawnością w szkole nie tylko powinno mieć odpowiednio dostosowaną stylistykę czy poziom przekazywania wiedzy, lecz także zapewnione wszelkie metody oraz sposoby wspierające rozwój. Co należy się dziecku z orzeczeniem o niepełnosprawności w szkole? Czy szkoła może odmówić przyjęcia dziecka z orzeczeniem? Na co zwrócić uwagę, gdy w naszej klasie pojawi się uczeń z niepełnosprawnością i ograniczeniami?
Na samym wstępie podkreślmy, że szkoła ogólnodostępna nie może odmówić przyjęcia dziecka do szkoły z powodu niepełnosprawności – może jednak zasugerować opiekunom, aby zastanowili się nad wyborem innej placówki, która lepiej przygotuje ich pociechę do każdego etapu kształcenia i rozwoju. Czasami uczeń wymaga szczególnej opieki, zaangażowania i pomocy, której dana szkoła nie ma możliwości zapewnić mimo usilnych wysiłków/starań itp. Mówimy tu jednak o niezwykle trudnych przypadkach, a nie utrudnieniach, które szkoła w efekcie współpracy i wykazania inicjatywy może pokonać. Niektóre ograniczenia i trudności dziecka wynikające z niepełnosprawności wymagają zapisania go do szkoły specjalnej, gdzie kadra nauczycielska jest wyspecjalizowana w każdym elemencie wspierania rozwoju dzieci.
Analizując ustawę z 1991 roku (z dnia 7 września o systemie oświaty), kształceniem specjalnym obejmuje się dzieci z zaburzeniami i odchyleniami rozwojowymi, które wymagają stosowania specjalnej organizacji nauki i metod pracy. Specjaliści działający w poradniach psychologiczno-pedagogicznych na podstawie badań, obserwacji i analizy przypadku wydają orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego dla uczniów:
Dziecko z niepełnosprawnością w szkole ogólnodostępnej powinno mieć zapewnione takie same warunki kształcenia i rozwoju jak pozostali uczniowie bez orzeczeń, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb. Dyrekcja musi zadbać, aby zalecenia w załączonym do akt ucznia orzeczeniu były w pełni realizowane. Często zadbanie o dobro ucznia wymaga dostosowania pomieszczeń do potrzeb dziecka (podjazdów, odpowiedniego światła itp.), zatrudnienia specjalistów i doszkolenie lub przygotowania kierunkowego kadry pedagogicznej do nowych wyzwań.
Wiąże się to z nakładem nie tylko ilości pracy, lecz także funduszami, których placówki nie zawsze są w stanie zdobyć. Podobnie jest z zasobami ludzkimi – w niektórych rejonach nie należy do najłatwiejszych zadań zatrudnienie specjalisty o danym kierunku specjalistycznym, który mógłby pracować z dziećmi. Rodzice zatem także powinni wziąć pod uwagę dobro swojej pociechy i upewnić się, że dana placówka oprócz szczerych chęci, jest w stanie finalnie dostosować swój wewnętrzny system działań do potrzeb dziecka.
Bez względu na to czy chodzi o dziecko z niepełnosprawnością w szkole podstawowej, czy ponadpodstawowej, program nauczania powinien być dostosowany do ucznia, bazując na jego zainteresowaniach, potrzebach i ograniczeniach. Wymaga to empatycznego podejścia całej kadry pedagogicznej i ścisłej współpracy z opiekunami, którzy powinni mieć poczucie wsparcia ze strony placówki. Dzieci z niepełnosprawnością w szkole nie powinny być traktowane jako utrudnienie w realizacji standardowych procedur, a stanowić bodziec do stałego rozwoju placówki.
A co możesz zrobić jako nauczyciel-wychowawca, do którego klasy trafił uczeń z niepełnosprawnością? Po pierwsze traktuj go tak jak innych uczniów. Przekazuj wiedzę, wymagaj i chwal za wszelkie postępy. Dostosuj jednak swój styl kształcenia do dziecka. Wymaga to od Ciebie jako nauczyciela wnikliwej analizy przypadku. Dowiedz się, czym charakteryzuje się dany problem dziecka i z czym wiąże się dana niepełnosprawność. Pomoże Ci to opracować odpowiedni plan edukacyjny i pozwoli na Wasze wspólne osiąganie sukcesów. Inaczej powinieneś podchodzić do ucznia słabowidzącego, z epilepsją – o czym pisaliśmy w artykule: Epilepsja u dzieci – jak pracować z uczniami z tym schorzeniem? – a inaczej z zaburzeniami mniej „popularnymi” jak na przykład SLI, które może ujawniać się w nietypowy lub odmienny sposób. Czym jest SLI, wyjaśnialiśmy w jednym z poprzednich artykułów. Praca z uczniem z zespołem Aspergera czy spektrum autyzmu będzie również wymagać pomysłowości, cierpliwości i wytrwałości.
Ale to nie wszystko. Bardzo ważnym aspektem jest zadbanie o komfort psychiczno-emocjonalny dziecka. Codzienne funkcjonowanie w społeczeństwie ucznia z niepełnosprawnością będzie wymagało od niego odporności emocjonalnej, w budowaniu której powinien pomóc nauczyciel.
Jak może to zrobić? Po pierwsze powinien zatroszczyć się o atmosferę w klasie. Zajęcia dla dzieci o akceptacji są kluczowym elementem udanego roku szkolnego w poczuciu tolerancyjności, wsparcia i przyjaźni. Dzieci, które nie muszą borykać się z trudnościami zdrowotnymi lub zaburzeniami powinny uzmysłowić sobie, że ich koledzy czy koleżanki funkcjonują w odmiennej rzeczywistości niż oni i nie jest to powodem do śmiechu, docinek czy gorszego traktowania. Nie dopuść też do wytworzenia się odmiennie skrajnego zjawiska, w którym reszta klasy będzie traktować ucznia z niepełnosprawnością z ciągłym współczuciem. Obie grupy powinny zmierzyć się realiami i dążyć do wzajemnego wsparcia, szacunku oraz współpracy, pokonując trudności, a nie je podkreślając. W przeciwnym razie różnice będą stale widoczne i utrudnią rozwijanie wzajemnych relacji.
Pomyśl także, jak włączyć ucznia z niepełnosprawnością w aktywności życia klasowego tj. projekty, wycieczki i wyjazdy integracyjne, dbając o zapewnienie mu podczas ich trwania bezpieczeństwa i komfortu.
Oczywiście dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w szkole będzie miało inne trudności do pokonania niż dziecko z niepełnosprawnością ruchową w szkole, jednak zasada i cel działań z Twojej strony jako nauczyciela wciąż powinna być ta sama. Praca z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi może być dla Ciebie wyzwaniem, ale pamiętaj, że nie ma rzeczy niemożliwych. Zawód nauczyciela jest szczególną misją, podczas której możesz z satysfakcją dostrzegać, jak Twoi wychowankowie rozwijają się, walczą o samorozwój pomimo trudności i czerpią radość z codziennej nauki.
Staraj się również zadbać o emocje dziecka. Często bywa tak, że uczeń z niepełnosprawnością szybciej się denerwuje, zniechęca i nie panuje nad wybuchami uczuć. To całkowicie naturalne. Musi mierzyć się z odmiennymi wyzwaniami niż jego rówieśnicy i może czuć frustrację wynikającą z własnych ograniczeń. Wczuj się w jego położenie i do codziennych lekcji włącz metody relaksacyjne. Pokrewna strona https://www.mindfulkids.pl/ prezentuje wiele z nich i wskazuje, jak można je płynnie „przemycić” do każdego typu zajęć szkolnych. Możesz polecić je także opiekunom/rodzicom swoich wychowanków, aby rozwój i wyciszenie dziecka przebiegało w sposób holistyczny i płynny.
