Specjalne potrzeby edukacyjne to termin, nad którym dziś pochylamy się z troską, bowiem indywidualizacja kształcenia pokazała, że ma je w zasadzie każdy. I nie oznacza to, że wszyscy borykamy się z problemami związanymi z nauką. Wręcz przeciwnie!
Jestem nauczycielką wychowania wczesnoszkolnego w klasach od 1-3. Dzieci, które uczę są bardzo różne. Od tych śmiałych, wygadanych i otwartych na drugiego człowieka, po ciche, wycofane i trochę nieśmiałe. Zarówno u dzieci śmiałych jak i nieśmiałych zauważam jednak pewne problemy, które klasyfikują się jako dysleksja rozwojowa. Przykładowo jedna z moich uczennic ma stwierdzoną dysleksję, co niestety też często było powodem do żartów i docinków w klasie przez kolegów. Ale Alicja z czasem nauczyła się czytać, co prawda później niż reszta klasy…Jak pracować z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi tak, żeby zapewnić im takie same możliwości i warunki jak ma reszta klasy?
Wystarczy spojrzeć na sposób, w jaki się uczymy. Są wśród nas wzrokowcy i słuchowcy. A to tak naprawdę tylko dwie z wielu popularnych dróg. Każda z nich jest na swój sposób „specjalna”. Dlatego różnice między uczniami powinny zawsze być postrzegane jako potencjał, nie zaś „potencjalny problem” – bez względu na to jak są uciążliwe dla ogólnego systemu kształcenia.
Jeśli sięgniemy do historii, zauważymy, że określenie „specjalne potrzeby edukacyjne” pojawiło się po raz pierwszy w 1978 w dokumencie „Warnock Report”, a następnie zostało rozpropagowane przez UNESCO. Definicyjnie pojęcie stosuje się wobec uczniów, którzy „z powodu swej niepełnosprawności czy też odmienności wymagają innego podejścia pedagogicznego, zastosowania różnych form pracy, konkretnych warunków nauczania, a czasami dodatkowo pomocy, np. przyrządów optycznych czy aparatu słuchowego (Andrzejewska i Sitarczyk, 2012, s. 3; por. Bogdanowicz, 1996).”
Uczniowie, którzy mieszczą się w tej kategorii, to uczniowie:
Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Kolorowe eksperymenty naukowe
Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest z pewnością dla nauczyciela wyzwaniem, a wręcz pewnego rodzaju nowością. Do niedawna część uczniów, szczególnie z niepełnosprawnościami i niedostosowaniem społecznym, odsyłana była do szkół specjalnych. Dziś tworzymy szkoły i klasy integracyjne, a także włączamy szkoły specjalne w nurt działania innych szkół.
Podobnie w pracy z uczniami ze specyficznymi trudnościami w nauce, obecnie staramy się dostosować metody nauczania tak, aby dysfunkcje nie przeszkodziły dzieciom w zdobywaniu wiedzy i dalszym kształceniu się.
Dzieci ze specyficznymi trudnościami w nauce stanowią szeroką kategorię uczniów w polskich szkołach – do tego stopnia, że to właśnie ich najczęściej mamy na myśli, mówiąc o osobach ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w szkole masowej. Są to uczniowie w normie intelektualnej, które mimo optymalnych warunków, mają problemy z nauką czytania i pisania lub liczenia.
Zaburzenia te określamy jako:
Całość zaburzeń określana jest także mianem „dysleksji rozwojowej”, co może powodować niezrozumienie na poziomie definicyjnym. Dysleksję rozwojową diagnozujemy najwcześniej w klasie III szkoły podstawowej. Wcześniej jednak rozpoznajemy u dziecka ryzyko dysleksji za pomocą takich skali i arkuszy, jak: Skala Ryzyka Dysleksji i ocena czytania i pisania.
Co ważne, dysleksję rozwojową zdiagnozować można jedynie przy prawidłowym rozwoju intelektualnym oraz trudnościach objawiających się od początku nauki szkolnej. Nie rozpoznajemy jej w przypadku towarzyszącej symptomom niepełnosprawności intelektualnej lub jeśli oznaki dysleksji są wynikiem złego funkcjonowania narządów zmysłu. Podobnie dysleksją nie jest opóźnienie rozwoju funkcji wynikające jedynie z zaniedbania środowiskowego lub będące skutkiem zaburzeń neurologicznych.
Uczeń z dysleksją jest w stanie opanować materiał na tym samym poziomie, co inni uczniowie w normie intelektualnej. Jedyne czego potrzebuje, to indywidualne podejście i dostosowanie pola pracy do jego potrzeb.
Może być konieczne podzielenie materiału na mniejsze części, wydłużony czas pracy albo więcej zadań mających ćwiczyć funkcje, które nastręczają dziecku trudności.
Zanim zapytamy się, w jakim stopniu powinniśmy dostosować salę pod uczniowską mniejszość ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, postawmy sprawę jasno: mnogość jaskrawych kolorów, wciąż jeszcze często promowana w szkolnych murach, nie sprzyja nikomu. Począwszy na dzieciach, skończywszy na nauczycielu.
Nadmiar barw i bodźców powoduje rozkojarzenie i zmęczenie, a w rezultacie trudności z przyswajaniem materiału. Warto więc zadbać o estetykę wnętrza i zastanowić się, co można zrobić, by sala lekcyjna nie straszyła feerią kolorów i hałasem. Może wystarczą drobne zmiany, jak schowanie niepotrzebnych plansz naukowych, ograniczenie ozdób i przyklejenie podkładek filcowych pod krzesła?
Uczeń z dysleksją rozwojową może mieć problem z notowaniem. Dlatego warto go uczyć innych technik, którymi może się wspomóc w razie potrzeby, takich jak mapa myśli.
Mapa myśli to graficzna forma przedstawienia notatki, w której konkretne myśli wypływają z innych, tworząc spójną całość. Można wspomóc się rysunkami oraz różnymi kolorami, np. czerwonym dla zaakcentowania problemu. Taka dobrze zorganizowana mapa jest mniej męcząca dla wzroku, niż jednostajne monotonne pismo.
Jest to metoda autorstwa Marty Bogdanowicz, przeznaczona dla dzieci od 2-10 lat. Może być stosowana zarówno u dzieci prawidłowo rozwijających się, jak i u uczniów przejawiających specyficzne trudności.
W Metodzie Dobrego Startu, która jest metodą polisensoryczną, występują elementy: motoryczne (ćwiczenia ruchowe), słuchowe (piosenki, wiersze), a także wzrokowe (znaki graficzne).
Źródła:
Brzezińska, A.I.; et al., Specyficzne i specjalne potrzeby edukacyjne, [w:] Kwartalnik Edukacja / red. nacz. Michał Federowicz. Warszawa: Instytut Badań Edukacyjnych, 2014, Nr 2 (127), s.37-52 [Dostęp online 20.10.2021] https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/11216/1/2014%20Specyficzne%20i%20specjalne%20PE.pdf
https://www.glospedagogiczny.pl/artykul/wspieranie-ucznia-z-dysleksja-w-codziennej-pracy
http://www.oke.krakow.pl/inf/filedata/files/MEN_specyficzne_trudnosci.pdf
https://ptd.edu.pl/proftest/mds.html