CAPD – co to? Wszystko, co warto wiedzieć na początek

Zaburzenia przetwarzania słuchowego to pojęcie stosowane w takich dziedzinach jak audiologia, psychologia i pedagogika, do opisania zespołu objawów wynikających z nieprawidłowej pracy wyższych funkcji słuchowych.

Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD), zwane również APD lub CAPT, dotyczą problemów ze zmysłem słuchu, które wynikają z nieprawidłowości w centralnym układzie nerwowym. Warto podkreślić, że te trudności występują przy prawidłowej budowie i funkcjonowaniu części obwodowej układu słuchowego.

Kluczową kwestią jest tutaj brak właściwej współpracy pomiędzy narządami słuchu a mózgiem. Choć fizycznie słuch działa prawidłowo, mózg ma trudności z prawidłowym rozpoznawaniem i interpretowaniem docierających do niego dźwięków, w tym również mowy. W praktyce oznacza to niewłaściwe przetwarzanie bodźców słuchowych, co może prowadzić do wielu trudności – zarówno w codziennym funkcjonowaniu, jak i w nauce.

Dziecko z APD może mieć problem ze zrozumieniem mowy, szczególnie w trudnych warunkach akustycznych. W efekcie te zaburzenia wpływają na jego zdolność do skutecznego przyswajania wiedzy, ponieważ najlepsze efekty w nauce osiąga się poprzez bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem, który wspiera głębokie przetwarzanie informacji.

Zaburzenia przetwarzania słuchowego – diagnoza

Diagnoza zaburzeń przetwarzania słuchowego (APD) wymaga współpracy interdyscyplinarnego zespołu specjalistów, w skład którego wchodzą:

• Audiolog: ocenia stan słuchu obwodowego oraz wyższe funkcje słuchowe, przeprowadzając badania audiometryczne i testy behawioralne,
• Logopeda: analizuje rozwój mowy i języka, identyfikując ewentualne zaburzenia artykulacyjne czy fonologiczne,
• Pedagog: ocenia funkcjonowanie dziecka w środowisku szkolnym, zwracając uwagę na trudności w nauce i interakcjach społecznych,
• Psycholog: bada poziom funkcji poznawczych, uwagi oraz pamięci, co jest kluczowe dla pełnej oceny stanu dziecka.

Jak wynika z przeglądu ¹autorstwa Karoliny Dajos-Krawczyńskiej i współautorów, opublikowanego w Nowej Audiofonologii, diagnoza ośrodkowych zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD) stanowi istotne wyzwanie, głównie z powodu braku jednolitych procedur diagnostycznych oraz precyzyjnych kryteriów oceny. Na wyniki badań diagnostycznych mają wpływ różne czynniki osobnicze jak m.in. wiek, poziom rozwoju językowego czy zdolności poznawcze dziecka. CAPD często współwystępuje z innymi zaburzeniami, w tym z ADHD, dysleksją i specyficznymi zaburzeniami językowymi (SLI), co dodatkowo komplikuje proces diagnostyczny.

Brak wystandaryzowanych testów oraz różnorodność procedur stosowanych w różnych ośrodkach utrudnia porównywanie wyników badań oraz pewne rozpoznanie. Obecnie zaleca się przeprowadzanie kompleksowej diagnozy, obejmującej testy psychoakustyczne, badania elektrofizjologiczne (np. potencjały P300) oraz ocenę przez zespół specjalistów, takich jak audiolog, logopeda i psycholog.

Ważnym elementem diagnozy jest także analiza różnicowa, która pozwala odróżnić CAPD od innych zaburzeń rozwojowych, a także uwzględnienie kontekstu edukacyjnego i środowiskowego dziecka. Wczesne wykrycie CAPD i odpowiednie wsparcie terapeutyczne są kluczowe dla poprawy funkcjonowania poznawczego, językowego i społecznego dzieci dotkniętych tym zaburzeniem.

Zaburzenia przetwarzania słuchowego APD – objawy i ich wpływ na funkcjonowanie dziecka

Dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego (APD) doświadczają trudności, które mogą wpływać zarówno na ich codzienne funkcjonowanie, jak i na rozwój edukacyjny oraz relacje społeczne. Charakterystyczne objawy APD obejmują m.in. problemy z koncentracją uwagi w hałaśliwym otoczeniu czy trudności w zrozumieniu mowy, szczególnie w sytuacjach, gdzie występuje wiele bodźców dźwiękowych. Często dzieci mylą podobnie brzmiące słowa lub nie reagują na polecenia, mimo że ich słuch obwodowy działa prawidłowo.

APD znacząco wpływa na naukę – dzieci mogą zmagać się z trudnościami w czytaniu i pisaniu, a także z rozumieniem treści lekcji. Wielogodzinne przebywanie w warunkach szkolnego hałasu prowadzi do szybkiego zmęczenia i łatwego rozpraszania się. W efekcie dziecko może być postrzegane jako „niedbałe” lub „nieuważne”, co tylko pogłębia jego frustrację.

Objawy APD nie ograniczają się jednak do sfery edukacyjnej. Trudności w komunikacji powodują, że dzieci często wycofują się z relacji rówieśniczych, czując się niezrozumiane. Frustracja oraz niska samoocena stają się częstymi towarzyszami ich codzienności.

• Przykład: Dziecko może czuć się niesprawiedliwie oceniane przez otoczenie, gdy z powodu zaburzeń nie zrozumie zadania i nie wykona go poprawnie.

Wczesne zidentyfikowanie tych objawów jest kluczowe, aby zapewnić dzieciom odpowiednie wsparcie – zarówno w domu, jak i w środowisku szkolnym.

Dziecko z zaburzeniami przetwarzania słuchowego. Terapia CAPD – skuteczne metody wsparcia

Terapia zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD) opiera się na indywidualnym podejściu, które uwzględnia potrzeby i możliwości dziecka. Jej celem jest poprawa funkcjonowania słuchowego, a także redukcja trudności w nauce i codziennym życiu. Poniżej przedstawiamy najważniejsze metody wsparcia stosowane w terapii CAPD.

Trening słuchowy – fundament terapii

Trening słuchowy jest podstawową metodą stosowaną w terapii CAPD. Polega on na systematycznym wykonywaniu ćwiczeń, które mają na celu:

• poprawę uwagi słuchowej,
• rozwijanie pamięci słuchowej,
• naukę różnicowania i sekwencjonowania dźwięków.

Specjalistyczne programy jak m.in. Listening Therapy czy treningi na bazie metod neurodźwiękowych, pomagają dziecku lepiej interpretować dźwięki i wzorce mowy.

Wsparcie technologiczne

W terapii CAPD coraz częściej wykorzystuje się nowoczesne technologie. Przykłady:

• Systemy FM – wzmacniają głos nauczyciela, eliminując zakłócenia akustyczne, dzięki czemu dziecko może lepiej skupić się na przekazywanej treści.
• Aplikacje mobilne i programy komputerowe – oferują interaktywne ćwiczenia słuchowe, dostosowane do wieku i poziomu trudności.

Rola specjalistów w terapii

Efektywna terapia wymaga zaangażowania różnych specjalistów:

• Logopeda – wspiera rozwój mowy i umiejętności językowych dziecka, proponując ćwiczenia artykulacyjne i fonologiczne.
• Pedagog specjalny – pomaga w przystosowaniu metod nauczania do indywidualnych potrzeb dziecka, np. poprzez modyfikację materiałów edukacyjnych.
• Psycholog – wspiera dziecko emocjonalnie, ucząc strategii radzenia sobie z frustracją i wzmacniając jego pewność siebie.

Zaangażowanie rodziny i szkoły

Terapia CAPD nie kończy się na gabinecie specjalisty. Kluczowe jest również wsparcie ze strony rodziny i nauczycieli. W domu warto:

• zachęcać dziecko do wykonywania zaleconych ćwiczeń słuchowych,
• zapewniać spokojne i ciche środowisko do nauki.

W szkole zaś można:

• sadzać dziecko blisko nauczyciela, aby łatwiej słyszało instrukcje,
• wprowadzać przerwy w strefach ciszy, które pomogą dziecku zregenerować uwagę słuchową.

Bezpieczna i przyjazna atmosfera

Najważniejsze, aby terapia odbywała się w atmosferze zrozumienia i akceptacji. Motywacja dziecka i wsparcie dorosłych odgrywają kluczową rolę w osiąganiu postępów.

Terapia CAPD, prowadzona systematycznie i z zaangażowaniem, pozwala na znaczną poprawę funkcjonowania dziecka zarówno w sferze edukacyjnej, jak i społecznej. Wczesne podjęcie działań to szansa na lepsze zrozumienie świata dźwięków i poprawę jakości życia.

Dziecko z APD– wskazówki dla nauczycieli

W pracy z dziećmi z zaburzeniami przetwarzania słuchowego (APD) kluczowe jest dostosowanie metod nauczania do ich specyficznych potrzeb. Oto sprawdzone wskazówki, które mogą pomóc nauczycielom w codziennej pracy:

Efektywne strategie dydaktyczne

• Korzystaj z pomocy wizualnych – obrazy, diagramy czy schematy pomagają dzieciom łączyć informacje słuchowe z wizualnymi, co ułatwia zrozumienie materiału.
• Formułuj polecenia w sposób krótki i zrozumiały. Staraj się unikać złożonych instrukcji, które mogą być trudne do przetworzenia.
• Regularnie sprawdzaj, czy dziecko zrozumiało polecenia, poprzez powtórzenie lub prośbę o ich sparafrazowanie.
• Unikaj sytuacji stresujących jak odpytywanie na forum klasy z głośnego czytania czy śpiewania, które mogą wywoływać u dziecka frustrację.
• Powtarzaj pytania i instrukcje kilkukrotnie, a także daj dziecku więcej czasu na reakcję.

Zastosowanie wielozmysłowego podejścia

• Wzbogacaj polecenia słuchowe o wskazówki wzrokowe, np. gesty lub pisanie na tablicy.
• Pozwalaj dziecku obserwować twarz i usta osoby mówiącej, co wspiera rozumienie komunikatów.

Dostosowanie warunków pracy

• Twórz spokojne otoczenie, eliminując zbędny hałas, aby dziecko mogło skupić się na słuchaniu.
• Dostosuj tempo pracy, dając uczniowi czas na budowanie dłuższych wypowiedzi czy zapamiętywanie nowych informacji.

Wsparcie emocjonalne i społeczne

Dzieci z APD często zmagają się z niską samooceną i wycofaniem społecznym. Aby temu przeciwdziałać:

• Stosuj wzmocnienia pozytywne, nagradzając za wysiłek i postępy.
• Unikaj krytyki za błędy wynikające z trudności słuchowych, koncentrując się na zachęcaniu do dalszej pracy.
• Twórz okazję do odnoszenia sukcesów, które wzmacniają poczucie własnej wartości i pozycję dziecka w grupie.

Ćwiczenia wspierające rozwój słuchowy

Stymulowanie korowych ośrodków przetwarzania słuchowego można prowadzić w różnych warunkach:

• W plenerze – spacer w lesie, wizyta w ZOO czy zabawy na placu zabaw kształtują umiejętność filtrowania dźwięków i rozwijają uwagę słuchową.
• W codziennych sytuacjach domowych – słuchanie podczas zabawy czy wykonywania rutynowych czynności sprzyja rozwijaniu dialogu i przyswajaniu języka.
• Przy stoliku – ćwiczenia takie jak różnicowanie dźwięków czy analiza słuchowa wymagają skupienia, co sprzyja rozwojowi uwagi dowolnej i umiejętności uczenia się.

Materiały do pracy z dziećmi

Przygotowanie odpowiednich pomocy dydaktycznych, takich jak karty pracy, encyklopedie, kredki czy zeszyty, umożliwia efektywną realizację ćwiczeń. Ważne, aby ćwiczenia były różnorodne i dostosowane do poziomu dziecka, przeplatając zadania łatwiejsze z trudniejszymi.

Efektywność wsparcia dzieci z APD zależy od systematyczności i zaangażowania. Regularne stosowanie przedstawionych metod i ćwiczeń może przynieść znaczną poprawę w zakresie pamięci słuchowej, analizy i syntezy słuchowej oraz umiejętności różnicowania dźwięków. Dzięki temu dziecko zyskuje większe szanse na sukces edukacyjny i lepsze funkcjonowanie w grupie.

Zaburzenia przetwarzania słuchowego a autyzm

Zaburzenia przetwarzania słuchowego (APD) często współwystępują z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (ASD), co może dodatkowo komplikować diagnozę i terapię. Dzieci z autyzmem często wykazują trudności w interpretacji dźwięków mowy, co jest również charakterystyczne dla APD. Jednak w przypadku ASD wyzwania te mogą wynikać nie tylko z deficytów słuchowych, lecz także z trudności w zakresie uwagi, komunikacji i integracji sensorycznej. Dlatego kluczowe jest przeprowadzenie kompleksowej diagnozy różnicowej, aby zidentyfikować rzeczywiste przyczyny problemów. W terapii dzieci z ASD i APD szczególnie istotne jest indywidualne podejście, obejmujące zarówno ćwiczenia słuchowe, jak i wsparcie w rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych i społecznych. Współpraca zespołu specjalistów, w tym audiologa, logopedy i terapeuty, może znacząco poprawić jakość życia dziecka.

Jeśli szukasz sprawdzonych materiałów, które pomogą dzieciom z zaburzeniami przetwarzania słuchowego, zestaw „Ćwiczenia dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego (APD)” dostępny w naszej księgarni to doskonały wybór. Publikacja zawiera różnorodne karty pracy i praktyczne zadania, które wspierają rozwój pamięci słuchowej, analizy i syntezy dźwięków oraz poprawiają koordynację słuchowo-wzrokową. Materiały są idealne zarówno do pracy indywidualnej, jak i grupowej, a ich skuteczność opiera się na systematyczności i dostosowaniu do potrzeb dziecka.

Bibliografia: 

1. Dajos-Krawczyńska, K., Piłka, A., Jędrzejczak, W. W., & Skarżyński, H. (2013). Diagnoza zaburzeń przetwarzania słuchowego – przegląd literatury. Nowa Audiofonologia, 2(5), 9–14. Dostępne na: https://www.nowaaudiofonologia.pl/pdf-130070-57067?filename=Diagnoza+zaburzen.pdf