Alkoholowy zespół płodowy (FAS – ang. Fetal Alcohol Syndrome) to zespół zaburzeń rozwojowych, które w zależności od ilości spożywanego alkoholu przez kobietę w okresie ciąży, mogą mieć zróżnicowane nasilenie. Jak rozpoznać dziecko z FAS?

Dzieci z zespołem FAS

Alkoholowy zespół płodowy wpływa na wygląd dziecka, a także jego rozwój intelektualny i zachowanie. Czasami jednak deficyty obejmują tylko jedną sferę np. nie przejawiają się w wyglądzie a zachowaniu, które może być charakterystyczne dla innych (niezwiązanych z FAS) zaburzeń, przez co niekiedy trudno nauczycielowi rozpoznać dzieci z FAS. Ważna jest zatem baczna obserwacja ucznia, uzupełnienie wywiadu rodzinnego i współpraca wszystkich pedagogów-nauczycieli w placówce edukacyjnej.

Alkoholowy zespół płodowy – objawy

Dzieci z FAS zazwyczaj charakteryzują się: 

• niskim wzrostem i małą głową w stosunku do proporcji ciała, 
• zbyt dużym lub obniżonym napięciem mięśniowym, 
• upośledzeniem zmysłu wzroku i słuchu, 
• dysmorfią twarzoczaszki tj. spłaszczoną twarzą, krótkim nosem, krótkimi szparami powiekowymi, zniekształconymi, nisko osadzonymi małżowinami usznymi. 

Jeśli natomiast mówimy o zaburzeniach neurologicznych i psychicznych płodowy zespół alkoholowy wywołuje: 

• ograniczony zasób słów i opóźniony rozwój mowy, 
• trudności z koncentracją,
• problemy z pamięcią, 
• opóźnienie umysłowe lub obniżenie ilorazu inteligencji, 
• zachowania agresywne, nadpobudliwe powiązane z niedojrzałością emocjonalną,
• trudności w przekazywaniu swoich myśli i potrzeb. 

Oprócz tego dziecko z FAS ma trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych i rozróżnianiem świata rzeczywistego od nierzeczywistego. Jego zachowanie może wiązać się z niedostosowaniem społecznym i problemem z myśleniem przyczynowo-skutkowym.  

Widzimy zatem jak alkoholowy zespół płodowy przekreśla równy start dziecka, dlatego tak istotne jest jego wsparcie na drodze edukacji, by w miarę możliwości wyrównać jego braki lub nie dopuścić do ich pogłębiania. Konieczna jest również stała współpraca z rodzicami lub opiekunami dziecka oraz pedagogiem specjalnym, jeśli ten funkcjonuje w placówce, w której uczysz.

Dziecko z FAS w przedszkolu

FAS nie wiąże się automatycznie z uczęszczaniem dziecka do przedszkola czy szkoły o specjalnym profilu nauczania, dlatego warto, aby każdy z nauczycieli i opiekunów, zapoznał się z problematyką dzieci FAS. 

Ponieważ uczeń z FAS to często uczeń słabowidzący, należy dostosować jego miejsce pracy do ograniczeń i możliwości. Powinien siedzieć blisko nauczyciela i tablicy, co ułatwi mu dostrzeganie prezentowanych na niej treści. Dodatkowo należy pamiętać aby kierować się kilkoma zasadami:

• mów konkretnie i prosto – unikaj zawiłych zwrotów i skup się na konkretnym poleceniu np. narysuj królika lub pokaż czerwone kropki na mapie. Pamiętaj przy tym, by niepotrzebnie nie wprowadzać nowego słownictwa, 
• spontaniczności mówimy nie – czasami sytuacja czy nowe okoliczności wymuszają elastyczną zmianę planów. W przypadku dzieci z FAS może być to bardzo niekorzystne. Dzieci te wolą stały harmonogram i plan zajęć, dzięki czemu łatwiej im się odnaleźć i skupić na zadaniach, 
• powtarzaj – w tym wypadku musisz jako nauczyciel i opiekun wykazać się ogromną dozą cierpliwości, gdyż dzieci FAS mają bardzo krótką pamięć. Aby dziecko mogło w pełni przyswoić daną informację, musi mieć z nią stałą styczność, 
• zadbaj o aspekty społeczne – uczeń z FAS może wykazywać naiwne postawy społeczne, dlatego musisz pełnić nad nim pieczę i regularnie wskazywać prawidłowy profil zachowań. Warto przy tym zachęcić do współpracy resztę grupy lub klasy. Lekcja “Czym jest tolerancja”, powinna obowiązkowo znaleźć się w materiale edukacyjnym. Dzięki niej reszta uczniów i podopiecznych nie będzie wyśmiewać się z dziecka z alkoholowym zespołem płodowym oraz nie będzie wykorzystywać jego naiwności. Stworzy to podstawę do empatycznych zachowań i zgrania klasy, co również będzie korzystnie oddziaływać na dziecko z FAS. 

Aby rozwijać myślenie przyczynowo-skutkowe u dzieci z zespołem FAS, warto włączyć w ich edukację elementy mindfulness, które dodatkowo będą korzystnie wpływać na zapamiętywanie, wyciszenie i umiejętności adaptacyjne w otoczeniu. Jeśli placówka w której pracujesz nie przewiduje zajęć ani przeszkolenia z zakresu treningu uważności, a Ty sam nie czujesz się na siłach, aby stopniowo je włączać do programu edukacyjnego, możesz zasugerować opiekunom dziecka, aby skorzystali z usług zewnętrznych jednostek, które mają doświadczenie w prowadzeniu lekcji z elementami mindfulenss. 

Aby jeszcze lepiej pomóc swoim podopiecznym, którzy zmagają się z konsekwencjami FAS, koniecznie wprowadź do lekcji gotowe scenariusze zajęć lub specjalnie opracowane ćwiczenia przygotowane przez profesjonalistów. Jedną z ciekawych pozycji, która może ułatwić Ci nauczanie i wspieranie całego procesu edukacyjnego dziecka z płodowym zespołem alkoholowym, jest: Ćwiczenia dla dzieci z FAS. Zawiera ona ćwiczenia dla dzieci okresu wczesnoszkolnego i wzbogacona jest o porady dla pedagogów, dzięki którym praktycznie wpłyniesz na poprawę jakości nauki dziecka.

Bibliografia: 

1. Edukacja dziecka z FASD w szkole – propozycje metodycznego działania – ograniczenia i możliwości Edukacja dziecka z FASD w szkole, Marek Banach.
2. Wspomaganie rozwoju dziecka z alkoholowym zespołem płodowym FAS – KPOA.
3. FAS - płodowy zespół alkoholowy.
4. Uczeń z zespołem FAS w klasie integracyjnej.
5. Jak wspomagać dziecko z FASD w edukacji, Teresa Jadczak-Szumiło, Katarzyna Kałamajska-Liszcz, Krzysztof Liszcz.  
6. Możliwości wsparcia ucznia z FAS/FASD w szkole podstawowej, Agnieszka Kosek.