W licznych opracowaniach znajdziemy różnorodne definicje zabawy, jednak patrząc na nie wszystkie i uogólniając je w jedną całość, możemy powiedzieć, że zabawa to czynność, która sprawia nam przyjemność, nie jest związana z przymusem i podejmowana jest dobrowolnie często pod wpływem emocji, uczuć i chwili. Jest to podstawowa aktywność dziecka i prowadzi do poznawania otaczającego je świata. 

Funkcje zabawy

Wpływ zabawy na rozwój dziecka uzależniony jest od jej funkcji. Przede wszystkim wpływa na pozytywny nastrój dziecka, dzięki czemu ułatwia mu pozbyć się negatywnych emocji, stresów i napięć. Stanowi też rolę kulturalną i pozwala zdobyć nowe umiejętności. Pełni funkcję poznawczą, której towarzyszy analiza przyczynowo-skutkowa. Dziecko podczas zabawy może wykorzystać zdobyte informacje do rozwijania swoich umiejętności, talentów i pasji, a ponadto podczas zabawy kształtują się jego wszystkie uczucia. Zabawa ułatwia zrozumieć zasady, jakie funkcjonują w otoczeniu i wpływa na kreatywne myślenie przedszkolaka. 

Chciałbyś dowiedzieć się więcej? Koniecznie przeczytaj artykuł: Kolorowe eksperymenty naukowe

Jakie możemy wyróżnić formy zabawy? 

• zabawa na niby – kształtuje kreatywność, wyobraźnie i ułatwia zaspokojenie swoich potrzeb poprzez odgrywanie wymyślonych ról na potrzeby z góry określonych sytuacji. Mówimy tu o zabawie „w dom”, „panią nauczycielkę”, czy odtwarzanie scen z bajek i ulubionych filmów. 
• zabawa sensoryczna – mówimy tu o toczeniu piłki, dotykaniu różnych powierzchni i powtarzanie tych czynności. Dzięki zabawom sensorycznym kształtują się doznania i sposób odczuwania dziecka, które mają wpływ na jego emocje. 
• zabawa z określonymi zasadami – podczas tych zabaw dzieci uczą się, jak ważne są reguły. Ich nieprzestrzeganie wiąże się z przegraną i wykluczeniem z gry, a także z negatywnym odbiorem społecznym. Ta umiejętność szkolona podczas przedszkolnych zabaw szczególnie pozostaje w pamięci i może mieć wpływ na zachowanie dziecka w dorosłości. 
• zabawa ruchowa – szkoli motorykę i niejednokrotnie ma charakter zespołowy, który jest zalążkiem do umiejętnego funkcjonowania w grupie i życiu społecznym. 
• zabawa przygodowa – najczęściej zabawy przygodowe mają miejsce w otoczeniu przyrody, którą dzieci zaczynają rozumieć i szanować. Berek, podchody i zabawa w chowanego uczą samodyscypliny, zaradności, szybkiej analizy, przewidywania i doskonalą percepcję wzrokową. 
• zabawa konstrukcyjna – dziecko uczy się tworzyć i budować konstrukcje z rozmaitych materiałów tj. plastelina, piasek, modelina, glina. Rozwija swoje zdolności, umiejętności plastyczno-artystyczne i postrzeganie przestrzenne. 
• zabawa analityczno-badawcza – dzieci podczas tych zabaw dążą do rozwiązania jakiegoś problemu lub odkrycia odpowiedzi na pytanie “dlaczego”. Na przykład: dlaczego atrament w zimnej wodzie daje barwę niebieską, a w ciepłej jest ledwo widoczny? Dzięki takim zabawom dzieci zaczynają rozumieć zjawiska fizyczne, jakie rządzą się światem. Oprócz tego szkolą swoją koncentrację, logiczne myślenie oraz łączenie faktów. 
• zabawa muzyczna – kształtuje poczucie rytmu i słuchu u dziecka, a także ułatwia mu przyswajanie wiedzy. Piosenki, rymowanki i taniec oddziałują na ciało i umysł, który lepiej absorbuje zewnętrzne bodźce, pomagając w ich uporządkowaniu. Wpływ muzyki na rozwój dziecka jest wręcz zbawienny, gdyż pomaga wyrazić swoje emocje i kształcić naturalne talenty np. grę na instrumencie i śpiew. 
• zabawa dydaktyczna – stanowi podstawę przygotowawczą do nauki wczesnoszkolnej. Rozwiązywanie zadań matematycznych za pomocą kolorowania, wycinania i wyklejania to tylko namiastka tego, co można zaliczyć do zabaw dydaktycznych. Ich szczególną zaletą jest to, że zaszczepiają dzieciom chęć do nauki i sprawiają, że staje się dla nich przyjemnością, a nie „przykrym obowiązkiem”. 

Oczywiście to niejedyne formy zabaw, jakie istnieją. One ciągle ewoluują i regularnie są “tworzone” zgodnie z potrzebami i wiekiem dziecka. Wymienione jednak w znacznym stopniu oddziałują na pierwszy etap rozwoju dzieci, który jest kluczowy dla formowania prototypu dorosłości. 

Wpływ zabawy na rozwój dziecka 

Zabawa to nie tylko sposób spędzania wolnego czasu. To przyjemna nauka, która często lepiej się utrwala w pamięci dziecka niż przeczytanie podręcznika “od deski do deski”. Oprócz tego pomaga kształtować charakter młodego człowieka. Zabawy uczą koleżeńskości, dobrego współzawodnictwa, radzenia sobie z porażką, czyli kontrolowanie złości, zazdrości i uczucia wstydu. Pomagają dążyć do wytrwałości oraz uczą cierpliwości. Zabawy pomagają wyznaczać sobie cele i je realizować. Dodatkowo dziecko szkoli umiejętną komunikację z otoczeniem, zaczyna dostrzegać swoje mocne i słabe strony. Widzimy więc, że rola gier i zabaw w rozwoju dziecka jest niebagatelna i wręcz niezbędna. Ale, aby dziecko mogło faktycznie wykorzystać potencjał zabaw, trzeba stworzyć mu do nich niezbędne warunki. Czy to oznacza, że dziecko powinno mieć wiele zabawek, pomocy edukacyjnych i dydaktycznych? Nie. Najważniejsze są trzy postulaty, które powinien spełnić rodzic/opiekun/nauczyciel przedszkolny:

1. Nie ograniczaj – czas na zabawę w okresie przedszkolnym nie powinien być ograniczany. O co dokładnie chodzi? Unikaj powiedzenia “możesz się pobawić, ale tylko przez 10 minut”. Takie zdanie może ostudzić zapał do zabawy, obniża zaangażowanie emocjonalne i utwierdza w przekonaniu, że nie warto coś robić, skoro za chwilę się to skończy. Nawet jeśli jesteś ograniczony czasowo, zaplanuj plan dnia tak, aby w jego harmonogramie było wystarczająco czasu na dobrą zabawę, która nie “utonie” w masie powinności i wymagań. 
    
2. Kieruj, ale nie ingeruj! Ważne jest zachowanie równowagi w zabawie. Pozwól dziecku wymyślać własne scenariusze i pomysły na zabawę, dzięki czemu nauczy się organizacji, myślenia i kreatywności, a jednocześnie od czasu do czasu narzucaj mu pewne formy zabawy, które nie tylko przypadną mu do gustu, lecz także będą szkolić pozostałe elementy rozwojowe. Jeśli czasami nie wiesz, jak zorganizować dziecku czas, aby wesprzeć jego rozwój, możesz skorzystać z gotowych scenariuszy opracowanych przez specjalistów. Ciekawymi pozycjami są: Rola zabawy w kształtowaniu emocji, Film i teatr w przedszkolu oraz Arteterapia w przedszkolu, które skupiają się na rozwijaniu emocjonalności dziecka, pobudzają jego umysł oraz zapewniają wyciszenie i aktywność fizyczną. 
    
3. Nie poganiaj. Bawiąc się z dzieckiem, nie pytaj: „ile jeszcze?” lub „kiedy koniec?” Presja czasu jest domeną dorosłości i to ona zabija w ludziach motywację, chęci i pozytywne myślenie. Im wcześniej presja czasowa zacznie wpływać na dziecko, tym większe prawdopodobieństwo, że stanie się smutnym dorosłym… Pozwól zatem na spokojną zabawę, w której nie będzie królowało zniecierpliwienie, a swoboda i poczucie spełnienia! 

Bibliografia:

1. Zabawa w poznawczym rozwoju dziecka, Bożena Muchacka, Uniwersytet Pedagogiczny im KEN w Krakowie.
2. Funkcje i rola zabawy u dzieci w wieku przedszkolnym, Katarzyna Saladra.
3. O roli zabawy w przygotowaniu dziecka do dorosłego życia, Anna Izabela Brzezińska, Michał Bątkowski, Dagmara Kaczmarska, Anna Włodarczyk, Natalia Zamęcka.
4. Zabawa i nauczanie przez zabawę w podstawie programowej i wybranych programach wychowania przedszkolnego, Barbara Bilewicz-Kuźnia
5. Odkrywanie zdolności dziecka: koncepcja wielorakich inteligencji w praktyce przedszkolnej i wczesnoszkolnej, Czaja-Chudyba, Iwona. 
6. Wspomaganie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym, Wydawnictwo Forum Media.