Jaka jest rola emocji?

Emocje, zarówno te pozytywne, jak i uchodzące za trudne, mają za zadanie nas chronić, uświadamiać o konkretnych uczuciach, motywować i ukierunkowywać nasze działania. Dzięki nim jesteśmy w stanie prawidłowo interpretować otoczenie i budować komunikację (werbalną i niewerbalną). Mają jednak swoje wady – niepoprawnie rozumiane i brak kontroli nad ich długością oddziaływania mogą przyczynić się do zachwiań emocjonalnych, a co za tym idzie, „wywrócić życie do góry nogami”. Skupmy się zatem na istocie inteligencji emocjonalnej w pracy nauczyciela oraz na tym, na co w pierwszej kolejności zwracać uwagę.

Jaka jest rola nauczyciela w szkole?

Nauczyciel to nie tylko „przewodnik po krainie wiedzy” czy osoba, która ma przekazać suche informacje kolejnym pokoleniom. Podobnie jak opiekun/rodzic dziecka musi zapoznać go z zasadami życia społecznego i emocjonalnością, która to umożliwia. Pełni również funkcję kontrolną wśród wychowanków, których potrzeby emocjonalne nie są zaspokajane w środowisku domowym – więcej na ten temat przeczytasz w artykule: Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych w szkole – jak im pomóc? Od umiejętnego przedstawienia dziecku uczuć i emocji zależy też jego przyswajanie wiedzy i cały proces edukacji. Stres, złość, żal czy rozdrażnienie to emocje-bariery, które hamują koncentrację, skupienie i zrozumienie poznawanych treści.

Emocje wpływają na zapamiętywanie i mogą wręcz wyryć w pamięci dany materiał lub zadziałać zupełnie odwrotnie – niczym gumka do ścierania, usunąć cały wątek materiału z pamięci. Często dorośli uznawani za typy humanistyczne wspominają, że zagadnienia matematyczne w okresie szkolnym dosłownie wyparowywały im z pamięci, a w dorosłym życiu wiele sposobów rozwiązywania działań czy problemów matematycznych jest dla nich nie do przypomnienia. Co mogło być powodem takiego stanu rzeczy i jak widać permanentnych skutków? Stres podczas nauki i „nauczycielski mobbing”. Nie od dziś wiadomo, że wielu nauczycieli ma podejście odzwierciedlające zdanie: mój przedmiot jest najważniejszy!, a to wiąże się z naciskiem na uczniów, aby polepszyć ich wyniki i oceny. Niestety nie jest to droga do sukcesu. Mózg jest odpowiedzialny za odczuwanie emocji i zapamiętywanie – nie da się więc rozdzielić tych dwóch schematów albo włączyć je naprzemiennie.

Jak zauważyła w swojej prezentacji Anna Resler, Członek Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej: „Bliski związek anatomiczny wyjaśnia, dlaczego emocje i pamięć, są ze sobą ściśle związane i lepiej przechowujemy pamięć, która powstała przy odpowiednim poziomie emocji, niż wtedy gdy poziom wzbudzenia jest zbyt niski lub zbyt wysoki”.

Zamiast zatem odpytywać, tworzyć niezliczone ilości testów i kartkówek, poszukaj indywidualnej drogi do ucznia i nie twórz atmosfery grozy czy sugerującej, że uczeń „znów czegoś nie potrafi lub nie rozumie”. Poziom stresu może całkowicie zablokować przyswajanie wiedzy, a co każde pojawienie się na Twoich lekcjach może wpływać na dziecko destrukcyjnie, rzutując na jego przyszłość, lęki czy stany depresyjne(!). 

Zgodnie z teorią humanistyczną wg Rogersa nauczyciel powinien ułatwiać przyswajanie wiedzy, a nie tylko ją dostarczać. Może to robić przykładając wagę do przemyśleń uczniów, zachęcając do poszukiwania odpowiedzi, a nie podając ją „na tacy”.

Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Kolorowe eksperymenty naukowe

Jak stres łączy ze sobą strach i inne uczucia?

Warto być świadomym, że silny stres wywołuje uczucie strachu, a wówczas dziecko nie skupi się na niczym innym niż na przetrwaniu lekcji, a nie wyciągnięciu z niej wniosków. Czasami jest jednak tak, że to nie nauczyciel wywołuje nieprzyjemne emocje, a ich zalążek ma swoje źródło w domu. Bądź zatem bacznym obserwatorem swoich uczniów i dąż do rozładowania ich napięcia. Miła rozmowa, ciekawy i angażujący projekt może odgonić negatywne uczucia, zastępując je pozytywnym nastawieniem i motywacją. 

Psychoedukacja jest więc niezbędną dziedziną w procesie nauczania, ale by płynnie i skutecznie ją wprowadzić, konieczne jest wspomaganie się odpowiednimi narzędziami. Karty emocje 4-6 to propozycja zabaw i gier, ułatwiających dzieciom zrozumieć, co czują. Co ciekawe, niniejsze opracowanie skupiło się na tych najtrudniejszych do przepracowania emocjach, dzięki czemu nauczyciele mogą lepiej skoncentrować się na celu i metodzie działania. Wyjaśnij dziecku, jak przezwyciężyć trudne chwile i jak się wyciszyć. Bardzo dobrą metodą jest trening uważności, który jest łatwy, przyjemny, a co ważniejsze przyda się Twoim uczniom na całe życie. Na czym polega i jakie są dokładne sposoby wprowadzenia treningu uważności, możesz dowiedzieć się z bliźniaczego magazynu https://www.mindfulkids.pl.

Radość + samozadowolenie = Koncentracja

Tytułowe działanie nie jest fikcją pisarską czy copywriterskim wymysłem. Entuzjastyczne podejście i samoocena u dzieci wpływają na ich poziom koncentracji. Gdy nasz umysł jest wolny od zmartwień i trudnych chwil/emocji może skupić się na tym, na czym faktycznie chcemy. Jak dokładnie działa mechanizm koncentracji przeczytasz w artykule: Co to jest koncentracja uwagi?

Co zatem możesz zrobić, by emocje sprzyjały uczeniu się Twoich uczniów? 

• Miej poczucie humoru! Sztywny nauczyciel o kamiennym wyrazie twarzy mimowolnie będzie wywoływał negatywne emocje. Zrezygnuj ze stereotypowego nauczycielskiego wzorca i stań się kompanem dzieci. Nie wpływa to w żaden sposób na ich szacunek do Ciebie i respektowanie Twojego zdania. Porządek społeczny i egzekwowanie zasad możesz osiągnąć zupełnie innymi metodami i podejściem, bez siania grozy i strachu po sali lekcyjnej. 
• Pielęgnuj to, co pozytywne. Masz ucznia w klasie, który zupełnie nie czuje zapału do Twojego przedmiotu? Zaakceptuj to. Nie każdy musi być pasjonatem fizyki czy języka polskiego. Doceniaj jednak starania dziecka i mów mu o tym, gdy masz okazję. Nawet 2 ze sprawdzianu może być sukcesem dla ucznia, który do tej pory zbierał jedynie najgorsze noty. 
• Stwórz wspierający się zespół! Atmosfera w klasie obejmuje nie tylko relacje uczeń-nauczyciel, ale także uczeń-uczeń. Jeśli dziecko będzie w klasie obiektem drwin czy hejtu, jego emocje i strach przesłonią efektywną naukę. Jak stworzyć zgraną klasę? Analizuj nastroje wśród uczniów i angażuj ich we wspólne projekty. Dąż do akceptacji między nimi mimo różnic czy barier, pokazując jak mogą się wspierać i ile to przyniesie korzyści. Więcej na ten temat znajdziesz w artykule: Czym jest tolerancja?

W swojej książce Jak motywować dzieci do nauki, Merrill Harmin podkreślił, że dzieci, które mają zapewnione prawidłowe warunki emocjonalne do nauki wyróżniają się konkretnym zachowaniem. Oto kilka wskazówek: 

1. W klasie panuje umiarkowany hałas i ruch. Nie ma efektu „cicho jak makiem zasiał”. Dzieci czując się swobodnie i bezpiecznie zachowują się naturalnie, a nie siedzą w bezruchu. 
2. Uczniowie nie są zawstydzeni i czekają, by wyrazić swoją opinię, spostrzeżenia lub po prostu włączyć się do lekcyjnej dyskusji. 
3. Nie patrzą nerwowo na zegarek, odliczając sekundy do końca lekcji. 
4. Wykonują polecenia nauczyciela, ale potrafią sami skupić się na nauce i powierzonemu zadaniu. 
5. Uczniowie chętnie ze sobą współpracują, dzieląc się swoimi talentami i umiejętnościami. 
6. Widać w ich zachowaniu skupienie i kreatywność, która popycha do twórczych działań. 

Na podstawie powyższych punktów możesz przeprowadzić samoanalizę: Czy moi uczniowie tak się zachowują, a może ich postępowanie sugeruje, że muszę lepiej zadbać o ich emocjonalną część rozwoju?

Bibliografia: 

1. Emocje w procesie uczenia się i nauczania, Iwona Grzegorzewska. 
2. Ocenianie uczniów - jak to robić, aby nie obniżać ich samooceny - Książki i e-booki dla nauczycieli, pedagogów, logopedów i rodziców | Literka.pl
3. Emocje a uczenie się, Maria Posłuszna-Owcarz.
4. Rola emocji w procesie kształcenia na odległość, Ewa Lubina 
5. Interakcje nauczyciel – uczeń i wpływ emocji na proces edukacji, Janusz Kawa.
6. Wpływ emocji uczniów i nauczycieli na proces edukacji, Janusz Kawa.