Samolubny, egoistyczny i chytry – w ten oto stereotypowy sposób określa się syndrom jedynaka. Błędnie również przypisuje się go osobom, które nie miały rodzeństwa i wychowywały się w pojedynkę. Tymczasem syndrom jedynaka może dotykać osoby z wielodzietnych rodzin, a objawy nie muszą dotyczyć “niechęci” do dzielenia się z innymi. Obalmy zatem mity i poznajmy prawdziwe oblicze tego określenia.
Bycie jedynakiem niejednokrotnie w opinii publicznej równoznaczne jest z rozpieszczaniem, łatwiejszym życiem i otrzymywaniem wszystkiego na przysłowiowej tacy. Takie osoby z góry określa się jako egoistyczne i samolubne, a co ważniejsze wszelkie negatywne cechy charakteru – które ma przecież każdy – przypisywane są wychowywaniu się bez rodzeństwa. Tymczasem rzeczywistość może wyglądać znacznie mniej kolorowo.
Przede wszystkim warto zauważyć, że jedynak nie ma wpływu na to, że jest… jedynakiem. Coraz częściej w naszym społeczeństwie można dostrzec rodziny opierające się na modelu 2+1. Oprócz tego należy podkreślić, że syndrom jedynaka występuje również wśród rodzin wielodzietnych m.in. w trzech przypadkach:
Jak rozpoznać zatem ucznia z syndromem jedynaka?
Mimo że pewne negatywne cechy szczególnie kojarzą się z jedynakami tj. brak umiejętności współpracy w grupie, samolubstwo czy dominująca osobowość i chęć postawienie “na swoim”, to niekoniecznie są one definitywnymi wyznacznikami syndromu jedynaka. Często wpływ na finalną formę jedynactwa ma wychowanie.
Syndrom jedynaka u dziecka może objawiać się zaburzeniem poczucia własnej wartości. Jak to możliwe? Od jedynego dziecka wymaga się więcej i dąży do minimalizowania błędów. Często to rodzice wyznaczają dziecku drogę rozwoju i wymagają, aby nią podążało, przez co jedynak odczuwa silny stres, a każda porażka wpływa na jego pewność siebie. Brak umiejętności nawiązywania kontaktów wynikającej z częstego przebywania w pojedynkę może skutkować wycofaniem lub nieśmiałością.
Jeśli rodzice lub opiekunowie w swoim modelu wychowawczym uwzględniają surową dyscyplinę, może dojść do nadmiernej dojrzałości u dziecka. Oczywiście nie ma nic złego w byciu rozwiniętym ponad wiek, ale może to ograbić ucznia z dziecięcej swobody i radości. Syndrom jedynaka może wówczas cechować brak chęci do zabawy lub uznawanie pewnych form relaksu jako stratę czasu.
Jeśli dodatkowo uczeń źle przyjmuje krytykę i nie chce podejmować kolejnej próby wykonania jakiegoś zadania, skoro za pierwszym razem nie wyszło mu ono perfekcyjnie, również możemy skłaniać się ku “diagnozie jedynactwa”. Podobnie w przypadku pojawienia się egocentryzmu czy uczucia osamotnienia. Brak reakcji ze strony rodziców i nauczycieli może znacząco wpłynąć na późniejsze, dorosłe życie dziecka.
Z syndromu jedynaka się nie wyrasta. Tak, jak w przypadku wszystkich cech charakteru czy wad, jeśli dostatecznie nad nimi nie pracujemy w okresie dojrzewania, w dorosłym życiu mogą się one pogłębić i nasilić. Dorosły jedynak może być niezwykle ambitny, dążący do osiągania sukcesów, a przez to mało wrażliwy i empatyczny wobec osób, które stoją mu na drodze do realizacji celu. W życiu prywatnym kieruje się głęboką analizą i brakiem spontaniczności, co zdecydowanie może rzutować na jego związki partnerskie. Mogą mu również towarzyszyć wyrzuty sumienia w kwestii opuszczenia domu rodzinnego. To na jego barkach spoczywa opieka nad rodzicami i w zależności od aktualnej sytuacji, zapewnienia im tego czego potrzebują. Ponieważ jedynak nie ma z kim podzielić się dodatkowymi obowiązkami, nie jest w stanie w pełni skupić się na swoim życiu prywatnym.
Ponadto jedynak w dorosłym życiu często wyznacza jasne granice kontaktów z innymi i strzeże swojej prywatności – nawet w obrębie życia z partnerem lub małżonkiem.
U kobiet syndrom jedynaczki może przejawiać się w chęci bycia idealną matką, gospodynią i bizneswomen jednocześnie. Każde potknięcie czy niedociągniecie może jednak wpływać destrukcyjnie na dłuższą metę nie tylko na samą jedynaczkę, ale także jej całą rodzinę. Oczywiście syndrom jedynaka to nie piętno czy zestaw samych trudności społecznych. Wielu z nich prowadzi satysfakcjonujące życie, przejawia empatię i otacza się licznym towarzystwem czy przyjaciółmi, a podzielenie się ostatnim batonikiem ze znajomym nie stanowi dla nich trudności. Aby jednak mogli oni ćwiczyć pewne zachowania społeczne, które zaowocują w dorosłości, konieczna jest pomocna, pedagogiczna dłoń.
Jeśli jako wychowawca, nauczyciel czy pedagog dostrzeżesz w swojej klasie ucznia, spełniającego kryteria syndromu jedynaka, nie pozostawiaj go samego sobie. Postaraj się mu stworzyć w środowisku szkolnym sytuacje, podczas których będzie mógł ćwiczyć umiejętności społeczne, które niemożliwe byłyby do treningu w warunkach domowych. Idealną ku temu sposobnością jest praca w grupach lub parach, podczas której jedynak musi nauczyć się dzielenia obowiązków, akceptacji wizji innych uczniów (odmiennych od własnych), a także akceptacji błędów grupy czy ponoszenia grupowej odpowiedzialności. Brak rodzeństwa czy zbyt duża różnica wieku pomiędzy rodzeństwem nie daje mu sposobności uporania się z naturalnymi problemami jakie czekają na niego w dorosłym życiu – zawodowym i partnerskim.
Psychoedukacja dzieci polega również na rozładowywaniu ich stresu, a jak wspomnieliśmy na początku artykułu jedynak może odczuwać go w nadmiarze z powodu rodzicielskich wymagań. Redukcja czynników stresogennych czy wskazanie, że popełnianie błędów jest naturalnym zjawiskiem, może wpłynąć zbawiennie na jedynaka, który zrozumie i dostrzeże korzyści wynikające ze zrównoważonego podejścia do sukcesów i porażek. Ale to nie wszystko.
Wychowawca powinien przeanalizować, jak współpracować z rodzicami jedynaka, aby ugruntować jego uspołecznienie. Warto w tym celu wskazać zalety i metody współpracy w środowisku domowym. Rodzice jedynaka chcą dla niego jak najlepiej, ale niekiedy nie zdają sobie sprawy, że wykonując pewne czynności za niego, na dłuższą metę nie ułatwiają mu funkcjonowania w społeczeństwie. Jeśli swoboda komunikacji na to pozwala, możesz zasugerować, aby uczeń wykonywał czynności domowe wraz z rodzicami lub uczestniczył w zajęciach grupowych, które będą rozwijały jego talenty czy pasje. Takie działanie nauczy go praktycznej współpracy, doceniania czyiś starań i wystawi na częstsze obcowanie z różnymi charakterami czy osobowościami rówieśników. To z kolei wiąże się z nawiązywaniem bliskich relacji, umiejętnościami zażegnania konfliktów – które pojawią się w sposób naturalny – a także tolerancji i akceptacji innych zachowań.
Jeśli zauważysz, że uczeń ma trudności z interakcją z pozostałymi uczniami w kasie, wykorzystaj lekcje wychowawcze, aby pomóc mu to zmienić. Wspólne projekty artystyczne, zadania i ćwiczenia zdecydowanie pomogą mu odnaleźć się w grupie i pokonać wewnętrzne bariery czy trudności. Opracowanie Przejawy zachowań egoistycznych u dzieci w wieku przedszkolnym zawiera pomocne informacje jak pomóc uczniom dostrzec szkodliwość przejawiania egoizmu czy innych negatywnych cech występujących przy syndromie jedynaka oraz karty ćwiczeń, które wspierają trening otwartości i zauważania potrzeb innych. Idealnie sprawdzą się podczas godzin wychowawczych czy zajęć dodatkowych, skupiających się na potrzebach klasy.
Nie zapominaj przy tym o okazywaniu wyrozumiałości i cierpliwości, które nie pozwolą na stereotypowe zaszufladkowanie jedynaka oraz wesprą jego całościowy rozwój społeczno-emocjonalny.
JEDYNACTWO – fakty i mity, Ewelina Krzesińska, Urszula Pietruszczyk, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
