Żyć współcześnie to żyć w świecie, w którym rzeczywistość zaciera się z fikcją. Nowe tysiąclecie przyniosło mnóstwo zmian, tak niewyobrażalnych, że czasem trudno pojąć konsekwencje niektórych zdarzeń. Dostosowanie się do współczesnych kanonów piękna, rozwoju technologii i nietypowych zachowań to rzecz niezwykle trudna. Jeszcze tak niedawno za wyrażeniem ,,problemy wychowawcze” stała zupełnie inna definicja. Zrozumienie zachodzących w świecie zmian i znajomość współczesnych zjawisk mogących wpłynąć na życie młodego człowieka, to ważny element pracy specjalistów z zakresu pedagogiki i psychologii.
Płynna nowoczesność – cywilizacja przełomu XX i XXI wieku
Wybitny polski socjolog i filozof Zygmunt Bauman przedstawił obszerny obraz społeczeństwa, które doświadcza ogromnego postępu technologicznego, komunikacyjnego i transportowego. Co właściwie znaczy funkcjonowanie jednostki w warunkach płynnej nowoczesności? To zmienność dostrzegalna w szybkiej transformacji zalet w wady oraz wartości w bezużyteczność i bylejakość. Brak stabilności w życiu codziennym i długoterminowości zachowań oraz kryzys wartości wpływają na nieustający proces modyfikacji i reformacji siebie samego i otoczenia.
Faza wciąż trwającej zmiany i niezadowolenia powoduje, że młodzież ostatnich dziesięcioleci to kultura, którą cechuje pozbywanie się, brak tożsamości, zakotwiczenia oraz ciągłe poszukiwanie. To dążenie do bycia oryginalnym wiąże się z przeświadczeniem młodych ludzi o potrzebie bycia zauważalnym i niepowtarzalnym. Unikatowy to wyjątkowy, a potrzebę wyjątkowości doskonale wykorzystuje przemysł marketingowy i branding. Wszystkie te informacje skłaniają do sformułowania współczesnych zagrożeń i problemów wychowawczych uczniów.
Cyberświat – uzależnienie od Internetu, mediów społecznościowych i nowych technologii
Zaroszenie do udziału w #challenge to jak wygrana na loterii. Jednak za podekscytowaniem i poczuciem wyróżnienia stoi zawsze strach i obawa przed reakcją followersów oraz ryzykiem doświadczenia cyberprzemocy. Możliwość anonimowego komentowania opublikowanych obrazów lub relacji pociąga za sobą mnóstwo konsekwencji. Hejt w mediach społecznościowych to powszechne zjawisko, które rozprzestrzenia się w sieci niczym wirus, wpływając na budowanie poczucia własnej wartości u dziecka. Wystawianie się na opinię publiczną to podstawowe medium ekspresji, indywidualizacji, potwierdzenia ,,JA’’ oraz budowania własnej tożsamości. Nie ma wątpliwości, że to właśnie usieciowienie stanowi jeden z najważniejszych motywów działań współczesnej młodzieży. Z roku na rok tradycyjny kontakt zmniejsza się na rzecz wirtualnej komunikacji. Uczniowie nazywani potocznie pokoleniem selfie relacjonują w sieci swoją daleką od nijakości codzienność, bo aby zostać zauważonym, trzeba wykazać się silną tendencją do autoprezentacji, aktywnością na wysokim poziomie i pomysłem na siebie.
Influencerzy, blogerzy, youtuberzy i vlogerzy to ikony stylu, mody i współczesnych zachowań. To właśnie oni wyznaczają trendy XXI wieku nierzadko bez żadnych ograniczeń, zahamowań i zasad moralnych. I choć struktura mediów społecznościowych i komunikatorów przypomina klasyczne formy zaspokajania potrzeby akceptacji i przynależności, to jednak rozległa specyfika tego zjawiska zawiera wiele nietypowych dla świata realnego cech, które wpływają niekorzystnie na funkcjonowanie jednostki. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni być szczególnie wyczuleni na wystąpienie u dziecka symptomów mechanizmu nałogowej regulacji uczuć oraz zespołu uzależnień od internetu.
Konsumpcjonizm i ,,długie ręce makdonaldyzacji’’ – Black Friday na ciągłym topie
Utarty pogląd polegający na uznawaniu konsumpcji za wyznacznik wszystkich wartości i jakości życia to nieustanna potrzeba nabywania nowych (lepszych) dóbr materialnych i korzystania z nowocześniejszych usług. W świecie konsumpcjonizmu bycie szczęśliwym warunkuje posiadanie namacalnych przedmiotów, które powodują podniesienie statusu społecznego jednostki oraz zdobycie uznania w otoczeniu. To złudne poczucie ważności i pewność siebie. Krótka satysfakcja, która znika wraz z niemożnością skorzystania z kolejnych ofert.
Budowanie relacji i więzi społecznych schodzą na dalszy plan. Gonitwa za posiadaniem przeradza się w uzależnienie, które młody człowiek może ,,karmić’’ nie wychodząc z domu. Okres pandemii to czas, w którym najpopularniejsze marki poszerzyły swój zasięg oferty o usługi internetowe. Sklepy online i usługi ,,door to door’’ w ostatnich miesiącach przeżywają swój prawdziwy triumf i rozkwit. To dodatkowy czynnik, który hamuje bezpośrednie kontakty społeczne, a tym samym umacnianie relacji w grupach rówieśniczych.
Roszczeniowość, zachowania agresywne i autoagresja
Konflikt to naturalne zjawisko, którego nie da się uniknąć w absolutnie żadnym środowisku społecznym. Placówka szkolna to nieporozumienia na wielu płaszczyznach. Jednak choć doświadczenia te nie są uznawane za przyjemne dla żadnej ze stron, to nierzadko w konsekwencji mogą przyczynić się do rozwiązania problemu, podjęcia negocjacji i wspólnego działania. We współczesnym świecie szybkiego przepływu informacji i rozpowszechniania zdarzeń za pomocą mediów społecznościowych z pozoru niegroźna sprzeczność interesów może przerodzić się w konflikt na szeroką skalę, obejmując swoim zasięgiem całe środowisko szkolne. To doskonała pożywka do powstania zachowań agresywnych i autoagresji.
Zaburzenia nastroju, depresja, lęki i fobia szkolna
Fobie, zaburzenia afektywne oraz depresja to poważne zaburzenia, z którymi każdego roku zmaga się wielu uczniów na różnym etapie edukacji. Depresja to rozległe zagadnienie, które wymaga dogłębnej analizy, doświadczenia i wiedzy ze strony specjalistów. Jeszcze do niedawna depresja określana była ,,bólem duszy’’, przypisanym osobom dorosłym i młodzieży od około 15 roku życia. Dziś etap dojrzewania stanowiący ważny czynnik spustowy znacznie się przesunął, a sporą część zachorowań stanowią dzieci, które nie osiągnęły nawet 10 roku życia. Zbagatelizowanie symptomów przez opiekunów i nauczycieli może prowadzić do pogłębienia choroby, a w konsekwencji do przewlekłego procesu zdrowienia.
Uzależnienia od substancji psychoaktywnych i łatwy dostęp do pornografii
Łatwy dostęp do środków farmaceutycznych to plaga polskiego społeczeństwa. Można dostrzec w tym zjawisku pewien paradoks. Z jednej strony trwa nieustanna walka z rozpowszechnianiem nielegalnych środków narkotykowych i dopalaczy w środowiskach szkolnych, z drugiej zaś daje się łatwy dostęp uczniom do leków wydawanych bez recepty lekarskiej (OTC – Over-The-Counter Drug). Chęć niewinnego eksperymentowania bardzo szybko może przerodzić się w niebezpieczne uzależnienie. Już sama nazwa na opakowaniu ,,lek wydawany bez recepty’’ tworzy mylne wyobrażenie o stopniu niebezpieczeństwa i wystąpieniu możliwych skutków ubocznych. I tu po raz kolejny dużą rolę odgrywa aktywny udział uczniów w cyberświecie i szybkim poruszaniu się po forach internetowych. Młodzież dzieli się swoimi doświadczeniami o danej substancji, polecając innym środki dostępne w aptekach lub sklepach internetowych (np. Tantum Rosa, Aviomarin, Tussipect, Sudafen, Acodin).
Każdy nowy uczeń stanowi dla nauczyciela wielkie wyzwanie wychowawcze. Nie ważne czy jego doświadczenie w zawodzie jest wieloletnie, czy też stawia pierwsze kroki w nauczaniu. Ostatnie dziesięciolecia pokazały, jak bardzo zmieniają się dzieci przekraczające progi placówek szkolnych. W głowach wielu specjalistów tli się myśl: Czy w dobie potężnego rozwoju technologii i łatwego dostępu do większości treści (w tym edukacyjnych) moja rola jest równie ważna, jak kiedyś? Młody człowiek to podróżnik, który poszukuje swojej tożsamości i miejsca w świecie. W dużym stopniu od pedagogów zależy, czy znajdzie bezpieczne i komfortowe miejsce w nowej klasie.
Źródła:
