Media społecznościowe są stosunkowo nowym zjawiskiem! Pierwsze pojawiły się około 1978 roku, jednak zupełnie nie przypominały dzisiejszych. Dopiero pod koniec lat 90’ XX wieku powstał pionierski portal społecznościowy Classmates, którego odpowiednikiem w Polsce była Nasza Klasa, założona w 2006 roku.
Moda na bycie obecnym w sieci zaczęła się wraz z początkiem nowego tysiąclecia. Wielu z nas pamięta więc świat bez social mediów, a uzależnienie od mediów społecznościowych jest fenomenem, z jakim stykamy się od niedawna. Nic więc dziwnego, że trudno nam przychodzi walka z nim. Szczególnie że trudno nam ocenić dziś skalę problemu, który na dobrą sprawę dopiero zauważyliśmy. Trudności nastręcza brak literatury i sprecyzowanych kryteriów, a także dynamiczność zjawiska. Przykładowo większość badań i wskaźników odnosiła się do sytuacji przesiadywania dzieci i młodzieży przed komputerem. Dziś media społecznościowe nosimy „w kieszeni” w postaci smartfona.
Uzależnienie zdefiniować możemy, za Barbarą Kołłątaj, jako „złożone zaburzenia zachowania polegające przede wszystkim na wewnętrznym przymusie:
W media społecznościowe wliczamy natomiast zarówno portale społecznościowe, którymi dziś są między innymi: Facebook, Instagram, Twitter i TikTok, jak i blogi, fora oraz strony z funkcją komentowania. Uzależnienie od nich jest uzależnieniem behawioralnym, czyli niezwiązanym z substancją, jak np. alkohol czy narkotyki, a z konkretną czynnością.
Objawy uzależnienia od social mediów najczęściej mają charakter psychiczny i fizyczny. Do objawów fizycznych możemy zaliczyć:
Możliwe psychiczne objawy uzależnienia to:
W przypadku braku dostępu do mediów społecznościowych mogą pojawić się objawy odstawienne, takie jak: uczucie niepokoju i lęku, pobudzenie, obniżony nastrój, a czasem nawet agresja lub objawy chorobowe.
Uzależnione dziecko będzie dążyło do stosunkowego zwiększania czasu spędzanego w sieci, zaniedbując tym samym inne sfery swojego życia, czyli: szkołę, kontakty społeczne, a nawet higienę osobistą.
Długotrwałe nadużywanie mediów społecznych niesie ze sobą konkretne skutki – tym bardziej przykre, że mowa przecież o młodym, rozwijającym się organizmie.
Przede wszystkim są to zmiany w sferze relacji społecznych, czyli umiejętnościach, które aktualnie dziecko powinno rozwijać. Nastąpić może zanik więzi emocjonalnych, a także zastępowanie kontaktów z kolegami i koleżankami ze szkoły oraz bliskiego środowiska kontaktami wirtualnymi. Prócz tego, gdy dziecko podświadomie zacznie zauważać, że dzieje się z nim coś złego, może popadać w kłamstwa, by zataić fakt uzależnienia. Zaczyna także zaniedbywać obowiązki związane z domem i szkołą, na rzecz portali społecznościowych.
W kwestii skutków psychicznych, każde uzależnienie niesie za sobą z początku emocje „pozytywne”, takie jak: poczucie ulgi, radość, a nawet euforię czy stan odprężenia. Z upływem czasu jednak potrzebujemy więcej „substancji”, czyli wydłuża się czas spędzany na przeglądaniu mediów społecznościowych. Prędzej czy później nastrój się obniża, pojawia się dominujące i długotrwałe uczucie irytacji, nerwowości, a także lęki. Uzależnione dziecko zostaje bez pasji i zainteresowań, które zastąpił mu nałóg oraz bez motywacji do podjęcia innych aktywności. Uzależnienie powoduje także zaburzenie umiejętności poznawczych – tych, które u dzieci dopiero się rozwijają.
Długotrwałe uzależnienie od mediów społecznościowych powoduje również szereg komplikacji zdrowotnych, jak zaburzenia widzenia, zapalenie ścięgien – spowodowane nieustannym korzystaniem ze smartfonów, bóle mięśni oraz osłabienie odporności z powodu braku ruchu i zmniejszonej ilości godzin spędzonych na świeżym powietrzu.
Warto tu zaznaczyć jedno: media społecznościowe same w sobie nie są złe. Pomagają nam kontaktować się z ludźmi, z którymi choćby ze względu na odległość nie możemy zbyt często się widywać. Dają możliwość wyrażenia swojej opinii, dzięki czemu nie musimy zamykać się w bańce informacyjnej.
Coraz więcej osób poznaje swoich partnerów właśnie dzięki portalom społecznościowym. Można więc powiedzieć, że są one znakomitą okazją, by poznać ludzi, a następnie przenieść relację w świat realny. Tak się dzieje, jeśli social media traktujemy jako źródło, z którego czerpiemy, nie grzęznąc w nim. Są jednak ludzie, którzy od takich mediów uzależniają się łatwiej.
Nie da się ukryć, że dzieci i młodzież to grupa bardziej podatna na nałogi. W przypadku social mediów jest to o tyle częstsze, że ten świat wciąż jeszcze jawi im się jako świat „bez rodziców”. Co prawda rodzic najprawdopodobniej ma konto na Facebooku, a może nawet na Instagramie, jednak media społecznościowe ewoluują w zastraszającym tempie, a młodzież ucieka na portale przeznaczone konkretnie dla nich.
Jakie cechy predysponują do uzależnienia od mediów społecznościowych?
Przede wszystkim należy zgłosić się z dzieckiem do specjalisty. Uzależnienie dziecka lub nastolatka od mediów społecznościowych jest złożonym problemem i sami możemy nie dać sobie z nim rady. Nawet jeśli ograniczymy dziecku dostęp, problem będzie powracał, a to dlatego że nie samo dojście do social mediów jest tu problemem.
Leczeniem uzależnień zajmują się terapeuci behawioralni. Terapia behawioralna pomoże dziecku zrozumieć przyczyny i mechanizmy, z powodu których nadużywa czasu spędzanego w sieci. Następnie, po analizie zachowania, dziecko wypracuje z terapeutą sposoby, dzięki którym będzie mu łatwiej kontrolować swoje poczynania związane z mediami społecznościowymi.
Źródła:
Kołłątaj B., Szakuła J., Kołłątaj W., Wrzołek K., Karwat I. D., 2013, Problem uzależnienia od Internetu wśród uczniów szkół ponadpodstawowych w Lublinie. “Journal of Health Sciences”, nr 3(5).
Atroszko P., Balcerowska J., Uzależnienie od Facebooka. Czy można uzależnić się od portalu społecznościowego, a jeśli tak to, kto jest zagrożony tym uzależnieniem?
Uzależnienia Behawioralne, Nadużywanie portali społecznościowych
