Wielokulturowość w edukacji – czy jest potrzebna?

Jeszcze do niedawna ksenofobizm widoczny był gołym okiem w polskim społeczeństwie, które charakteryzowało się przeważającą jedno-kulturowością. Przed II Wojną Światową Polska uchodziła za kraj niezwykle otwarty, nowoczesny i przyjaźnie nastawiony do innych nacji, jednak historia odcisnęła na naszym społeczeństwie piętno niechęci i walki o polskie dobra kulturowe w każdym aspekcie, w wyniku czego zapętliła się w nas niechęć do odmienności. 

Wraz z postępem gospodarczym, technologicznym i globalizacją coraz częściej jednak mamy do czynienia z ludźmi rozmaitych ras czy narodowości, a to powinno wiązać się ze zmianą naleciałego (zaprzeszłego) toku myślenia i oceniania. Kluczowa zatem wydaje się edukacja wielokulturowa w przedszkolu, która ma na celu nauczyć nowe pokolenia doceniania inności, akceptacji i tolerancyjnego traktowania innych bez względu na ich pochodzenie. Jest ona potrzebna, bo coraz więcej placówek edukacyjnych przyjmuje pod swoją opiekę uczniów różnych narodowości – którzy niejednokrotnie trafiają do Polski w wyniku uchodźstwa lub imigracji.

Szkoła otwarta na wielokulturowość – co to właściwie znaczy? 

Wiele placówek szkolnych określa się mianem otwartych wielokulturowo, chcąc podkreślić nie tylko odpowiednie i empatyczne nastawienie do uczniów odmiennych narodowości, lecz także uwypuklić swoje przygotowanie pedagogiczne pod tym względem. Nauczyciele w szkole i przedszkolu powinni wykazywać się odpowiednim podejściem i zrozumieniem dla dzieci innego pochodzenia, by pomóc im zaadaptować się w polskich realiach. Nauczyciel ma za zadanie wspierać rozwój swoich podopiecznych, a ten uzależniony jest od indywidualnych predyspozycji i środowiska dziecka. Ponadto ma tworzyć pomost łączący pomiędzy dziećmi, by mogły rozwijać obustronną tolerancję, szacunek i współpracę. Jak to zrobić?

1. Każdy uczeń ma znaczenie. Wielokulturowość w polskiej szkole nie jest nowością. Zawsze znalazł się ten jeden „inny” uczeń, jednak często nie zwracano uwagi na jego potrzeby wynikające z odmienności narodowościowej (rasowej lub etnicznej). Zrywając jednak ze starym podejściem, koniecznie zainteresuj się ile uczniów w placówce, w której uczysz jest odmiennej narodowości. Nawet jeśli nie będziesz prowadzić klasy, do której trafi taki uczeń, pamiętaj, że możecie „trafić na siebie” podczas zastępstw czy innych okoliczności, a poza tym prowadząc zajęcia dla dzieci o akceptacji powinieneś mieć wiedzę, z jakimi odmiennościami dzieci spotykają na się na co dzień. 
2. Poznaj i dokładnie przeanalizuj. By móc skupić się na edukacji wielokulturowej, najpierw poznaj kulturę ucznia. Poświęć czas, by zagłębić się w tematykę jego zwyczajów i pochodzenia, mając jednocześnie otwarty umysł. Szukaj solidnych źródeł informacji. Być może trafisz na ucznia, który jest reprezentantem mniejszości etnicznej, dlatego najlepiej porozmawiaj z jego rodzicami lub opiekunami, którzy mogą przybliżyć Ci ich rodzimą kulturę.   
3. Wesprzyj adaptację. Pomóż dziecku się odnaleźć w nowej – polskiej rzeczywistości – ale pozwól mu być sobą. Nie zachęcaj do zmiany zwyczajów, ubioru czy zachowania na „bardziej polskie”. Wyjaśnij jednak jakie zasady panują w polskiej szkole czy przedszkolu, zapewnij, że w razie trudności ze zrozumieniem mentalności czy zachowań w codziennym obcowaniu z rówieśnikami chętnie pomożesz i zadbaj o odpowiednie nastawienie klasy. Dzieci różnych nacji trafiają do szkół i przedszkoli w różnym okresie roku, dlatego przygotuj się nie tylko na nowego ucznia w klasie, lecz także odmiennego kulturowo.  
4. Poznaj system edukacji panujący w kraju dziecka. W tym podpunkcie powinna przodować Dyrekcja placówki. Dzięki tej wiedzy, będziesz wiedzieć jaki zakres materiału przyswoił już przedszkolak lub uczeń, czy wymaga powtórzenia lub na nowo zapoznania się z konkretnymi dziedzinami nauki. 
5. Język i inne bariery. Szkoła wielokulturowa może czasami borykać się z trudnościami językowymi. Uczeń trafiający do placówki i jego rodzice mogą słabo mówić po polsku, a to utrudnia wszelkie kontakty, wyznaczanie celów i współpracę. Warto wówczas korzystać z pomocy tłumaczy lub osób będących z danego kręgu kulturowego. Wraz z wybuchem wojny w Ukrainie w wielu placówkach pojawili się nauczyciele pochodzenia ukraińskiego lub dobrze władający tym językiem. To usprawniło pracę placówek podobnie jak powstanie nowego zawodu w szeregach edukacji tj. Asystenta Edukacji Romskiej, który nie tyle ma pomóc wyrównać bariery językowe pomiędzy uczniem, a jego placówką, lecz także pomóc zrozumieć różnice mentalnościowe i poglądowe. 
6. Budź zaufanie. Wielokulturowość w szkole nie kończy się tylko na nauce tolerancji w obrębach jej murów. Podczas zebrań czy spotkań z rodzicami przedstawiaj cele i zasadność szkolnych projektów propagujących tolerancyjne postawy. Wielu rodziców szuka wręcz szkół, które są otwarte wielokulturowo, by ich pociechy mogły obcować z rówieśnikami innych nacji. Pragną w ten sposób przybliżyć im prawdziwość świata i jego różnorodność. Angażowanie opiekunów we wspólne projekty przełamuje bariery wielopokoleniowe, stereotypy i utrwala prawidłowe postawy akceptacji. W końcu dzieci przejmują nastawienie dorosłych w swoim otoczeniu. Staraj się również wpływać pozytywnie na rodziców, którzy nie do końca akceptują wielokulturowość placówki. Ich podejście może wynikać z braku wiedzy czy strachu, że ich pociecha zatraci rozumienie własnych korzeni lub będzie traktowana mniej ulgowo w porównaniu z rówieśnikiem innego pochodzenia. Wyjaśniaj, że wspierasz kształtowanie tożsamości dziecka i podchodzisz indywidualnie, a nie ulgowo do potrzeb swoich wychowanków. 
7. Oceniaj sprawiedliwie, czyli zgodnie z poziomem rozwojowym i rozumienia ucznia. Mimo że masz do zrealizowania konkretny pakiet materiału na dany rok, możesz przekazać wiedzę na różne sposoby. Szukaj odpowiedniej drogi do swoich uczniów, by przyswoili informacje w pełni i z radością. 

Chcesz lepiej poznać ten temat? Sprawdź nasz artykuł: Kolorowe eksperymenty naukowe

Nie zapominaj, że potrzeby uczniów innej narodowości nie mogą być traktowane jako problem, a raczej jako część obowiązków szkoły w stosunku do dzieci. Elastyczność jest podstawą sukcesu obydwu stron, gwarantując miłą i zjednoczoną atmosferę pomimo różnic. 

Wielokulturowość w szkole może być pięknym dodatkiem, który rozwija placówkę na wielu płaszczyznach, tworząc miejsce nowoczesne i tolerancyjne, ale wymaga pracy, cierpliwości i ciągłego aktualizowania wiedzy ze strony pedagogów. Więcej na temat wielokulturowości w środowisku przedszkolnym możesz przeczytać w artykule: Wielokulturowość w przedszkolu, bliźniaczego magazynu Wychowanie w przedszkolu.

Bibliografia: 

1. Jak uczyć i wychowywać dzieci w szkole wielokulturowej? Kilka dobrych rad, Magdalena Rud. 
2. Wielokulturowe przedszkole/wielokulturowa szkoła jako idealna przestrzeń dla edukacji międzykulturowej (na przykładzie przedszkoli i szkół krakowskich), Ewa Sowa-Behtane. 
3. Czego potrzebuje współczesna szkoła wielokulturowa? Anna Mikulska. 
4. Szkoła w społeczeństwie wielokulturowym, Jolanta Szempruch.
5. Jak rozmawiać o wielokulturowości w szkole?, Centrum Edukacji Obywatelskiej. 
6. Emocje w nauczaniu i ocenianiu: jak skutecznie doceniać postępy uczniów i motywować do dalszych wysiłków?, Forum Media. 
7. Edukacja wielokulturowa szansą na integrowanie uchodźców ze społecznością lokalną, Stanisława Nazaruk, Anna Klim-Klimaszewska.
8. Wielokulturowość w polskich przedszkolach i klasach i–iii szkoły podstawowej, Dr Katarzyna Stefanowicz-Zawiszewska