Stres, kłopoty i problemy wpływają nie tylko na ogólne samopoczucie człowieka, lecz także na jego sposób odżywiania się. Tak zwane zajadanie stresów czy niechęć do jedzenia z powodu skurczu żołądka to tylko namiastka problemów, jakie mogą nieść za sobą emocjonalne i psychiczne obciążenia. A co zrobić, gdy w klasie pojawia się dziecko z zaburzeniami odżywiania? Przed jakimi wyzwaniami stoi pedagog i jak pomóc uczniowi w codziennej walce o prawidłowy rozwój?
Coraz większy nacisk kładzie się na to, aby szkoła i pedagodzy szkolni wspierali rozwój uczniów nie tylko pod względem edukacyjnym, lecz także dostrzegali ich problemy i potrzeby. Wydawać by się mogło jednak, że więcej mówi się o tym, jak powinna wyglądać praca z uczniem z zespołem Aspergera lub przedstawia praktyczne metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym, jednak zaburzenia odżywiania u dzieci i młodzieży są również częstym i palącym problemem, któremu należy się przyjrzeć.
Do najbardziej znanych i „popularnych” zaburzeń odżywiania zaliczamy:
Niestety niska wiedza w środowisku szkolnym na temat zaburzeń odżywiania uniemożliwia pomoc uczniom, których problem nie zniknie z dnia na dzień, a będzie się tylko pogłębiał, przez co podjęta terapia w późniejszych latach będzie mniej skuteczna. Zacznijmy zatem od podstaw: Jak rozpoznać dziecko z zaburzeniami odżywiania?
Zaburzenia odżywiania u 3-latka
Na samym wstępie podkreślmy, że pierwsze symptomy zaburzeń odżywiania mogą już wystąpić u dzieci kilkuletnich. Naszą czujność powinno wzbudzić:
Oczywiście pewne tego typu symptomy niekoniecznie muszą oznaczać zaburzenia odżywiania. Wszystko zależy od tego, czy są to epizody jednorazowe, czy długotrwałe i powtarzające się. Czasami maluch pod wpływem innych czynników – na przykład ma zły dzień, albo przechodzi bunt trzylatka – może przejawiać brak zainteresowania jedzeniem lub niechęć do pewnych pokarmów. Warto jednak przyjrzeć się uważnie zachowaniu dziecka, by dostrzec istotę problemu. Zaburzenia odżywiania u 5-latka mogą wyglądać analogicznie jednak im dziecko starsze, tym zaburzenia odżywiania mogą być bardziej widoczne.
Dzieci okresu wczesnoszkolnego mogą wykazywać dodatkowe symptomy zaburzeń żywieniowych w postaci wolnego tempa jedzenia, wydłubywania z niego fragmentów tłustych lub nielubianych, oddawania posiłków kolegom, unikania spożywania posiłków w obecności osób trzecich. Niepokojące powinno być również spożywanie pokarmów niejadalnych tj. tynku, farby ze ścian, pisaka itd.
Oczywiście omówiliśmy kwestie związane z niechęcią do pokarmów, ale można również zauważyć odwrotne symptomy, czyli nadmierne zainteresowanie jedzeniem, ciągłe podjadanie, stała chęć przygotowywania posiłków, znaczący przyrost wagi, brak uczucia sytości.
A jak wygląda sprawa zaburzeń żywieniowych w przypadku dzieci z autyzmem lub spektrum autyzmu? Są one bardzo częste i wynikają w dużej mierze z charakterystyki samego autyzmu (lub spektrum autyzmu). U takich uczniów mogą pojawić się wybiórcze preferencje żywieniowe, nadwrażliwość na teksturę i kolorystykę żywności, lub „chomikowanie” pokarmu w ustach, bez jego połykania. Więcej na ten temat opisano w magazynie Małe Charaktery w artykule Neofobia żywieniowa - jak ją rozpoznać i zwalczyć? – zawarto w nim również metody, które pomogą walczyć z powyższymi zaburzeniami w przypadku dzieci z autyzmem i ze spektrum autyzmu.
Zaburzenie odżywiania bez względu na to, w jakiej formie występuje, jest niezwykle groźne, a na dodatek obniża potencjał edukacyjny dziecka. Brak witamin, minerałów i elementów odżywczych wpływają destrukcyjnie na stale rozwijający się mózg, co przełoży się na efekty w nauce ucznia. Ponadto niedobór minerałów wpływa na osobowość dziecka, poprzez zaburzanie pracy układu nerwowego i może wywoływać agresję lub apatię.
Co jest przyczyną zaburzeń odżywiania u dzieci i młodzieży? Ciężko wymienić je wszystkie, jednak duże znaczenie ma pierwotne czyli domowe środowisko dziecka. Wzorce żywieniowe wynosi się z domu, zatem jeśli wśród domowników przykłada się szczególną wagę do sylwetki, może to wpłynąć na jego zachowanie. W przypadku innego ucznia, którego bliscy cenią sobie tłustą dietę, możemy zauważyć podobne upodobania. Często jednak zaburzenia odżywiania wynikają z braku poczucia bezpieczeństwa, niskiej samooceny i braku akceptacji samego siebie.
Trudne relacje z rówieśnikami, bliskimi czy lęki, również odbijają się na sposobie żywienia dziecka. Co wówczas powinien zrobić nauczyciel? Wszystko zależy od sytuacji, wieku i problemu ucznia. Niezbędna zapewne okaże się konsultacja i wywiad z rodzicami, którzy nie zawsze dostrzegają problem dziecka. Jednak dobra współpraca z opiekunami i wspólny cel, jakim jest dobro ucznia, przyczynią się do obrania odpowiedniej metody działania.
Korzystna może być również konsultacja z pedagogiem szkolnym lub specjalnym, a nawet dietetykiem. Ich wiedza i doświadczenie pomogą ustalić, czy dziecko jest zwykłym niejadkiem lub smakoszem, czy faktycznie zmaga się z potencjalnym problemem. Niekiedy przyczyną niechęci do jedzenia lub nadmiernego tycia u dzieci mogą być alergie i nietolerancje pokarmowe, a nie czynniki psychologiczno-emocjonalne. A co w przypadku, gdy uczeń ewidentnie zmaga się z zaburzeniami odżywiania? Konieczna jest interwencja psychologiczna, do której należy zachęcić opiekunów dziecka.
Odpowiednie wyczucie sytuacji przez pedagoga jest niezbędne, by pomóc dziecku. Czasami możemy trafić na ucznia, który nie boryka się z zaburzeniami odżywiania, mimo że wykazuje pewne wzorce zachowań, a po prostu od najwcześniejszych lat wykazuje swoje talenty i pasje, tj. w przyszłości może zostać zawodowym/wybitnym kucharzem. Często osoby związane z gastronomią i uznane w kulinarnym świecie sław podkreślają, że ich zamiłowania uwidaczniały się już we wczesnym dzieciństwie – przyrządzały liczne dania, lubiły próbować nowych potraw i były ciekawe smaków. W okresie rozwoju i dorosłym życiu nie cierpiały jednak na żadne zaburzenia żywieniowe, a ich zainteresowania jedzeniem wynikały z predyspozycji obranej ścieżki kariery zawodowej. Tak samo bywa w przypadku sławnych aktorów i osób związanych z modą – dbają o kondycję swojego ciała, jednocześnie przykładając wagę do ilości spożywanych kalorii.
Jeśli zatem jako nauczyciel dostrzeżesz pewne symptomy sugerujące zaburzenia odżywiania ucznia, najpierw zadbaj o odpowiedni wywiad z jego otoczeniem oraz samym dzieckiem. Pomoże Ci to podjąć celowe i trafne działania. Dodatkowo pamiętaj, by propagować wiedzę na temat zrównoważonej i zdrowej diety, co pomoże samym uczniom zwracać uwagę na swoją kondycję i rozwój fizyczny. W końcu przedszkole i szkoła również modelują prawidłowe wzorce funkcjonowania, a nie tylko przekazują wiedzę i informacje.
Nie zapominaj również, że aby pomóc swoim uczniom musisz stale aktualizować i uzupełniać swoją wiedzę. W zakresie zaburzeń odżywiania może pomóc Ci e-book Emocje dziecka z zaburzeniami odżywiania. To specjalistyczne opracowanie opisuje dokładnie, z jakimi zaburzeniami odżywiania mogą borykać się dzieci i młodzież, jak je rozpoznać, a także jak im przeciwdziałać. Prócz tego zawiera scenariusze zajęć, które zostały dostosowane do wieku dziecka i poprzez zabawę przekazują wiedzę na temat zdrowej diety. Pozycję możesz zatem wykorzystać z myślą o indywidualnych potrzebach ucznia lub uwzględniać jako profilaktykę podczas lekcji wychowawczych.
