Zagrożenie niedostosowaniem społecznym wśród dzieci kryje za sobą wiele definicji. Czynniki zewnętrzne regularnie kształtują cały proces, który oddziałuje destrukcyjnie nie tylko na ucznia, ale na całe jego otoczenie. Zwróćmy zatem uwagę na główną problematykę zjawiska i metody zapobiegawcze.
Niedostosowanie społeczne wśród dzieci to długa lista zachowań i działań, które nie wpisują się w charakterystykę społecznych norm, burząc ogólnie przyjęty ład i poczucie bezpieczeństwa społecznego. Obejmuje strefę emocjonalną dziecka, psychologiczną i behawioralną. Ujawnia się w życiu rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym, a natężenie zachowań o charakterze antyspołecznym zależne jest od wieku dziecka i czynników je wywołujących. Zazwyczaj ucznia zagrożonego niedostosowaniem społecznie możemy rozpoznać, gdy:
Widzimy zatem, że zagrożenie niedostosowaniem społecznym nie jest chwilowym kaprysem, buntem czy efektem “huśtawki hormonalnej”. Warto przy tym wspomnieć, że różnica pomiędzy zagrożeniem, a definitywną diagnozą niedostosowania społecznego jest dość cienka. Najważniejszą rolę do weryfikacji na jakim etapie jest konkretny uczeń stanowi częstotliwość jego czynów antyspołecznych
Przyczyny możemy podzielić na te wynikające z zaburzeń biologicznych, zaburzeń osobowości i wywołane oddziaływaniem środowiska.
Zaburzenia biologiczne – w tym wypadku na wystąpienie zagrożenia niedostosowaniem społecznym ma wpływ cały przebieg ciąży tj. niedotlenienie, wady wrodzone, płodowy zespół alkoholowy i urazy.
Zaburzenia osobowości – czyli chęć podniesienia poczucia własnej wartości, nieumiejętność wyrażania negatywnych uczuć słowami (destrukcyjne czyny i ich powaga odzwierciedlają samopoczucie dziecka: złość, rozpacz, gniew), wszechobecne poczucie odtrącenia, nieumiejętność okazywania empatii, samolubstwo i stawianie swoich potrzeb na pierwszym miejscu.
Oddziaływanie środowiska – ogromny wpływ na zachowania antyspołeczne ma środowisko rodzinne, szkolne i otoczenie pozaszkolne w którym obraca się uczeń tj. stosunek rodziców do norm społecznych i więzi rodzinnych. Rodziny dysfunkcyjne, patologiczne i o ciężkiej sytuacji materialnej, częściej przyczyniają się u dziecka do zachowań niedostosowanych społecznie. Tak zwane “złe towarzystwo” w grupie szkolnej i pozaszkolnej pogłębia zagrożenie antyspołeczne, wyznaczając własne zasady moralne, do których uczeń chce się dostosować. Powodem może być presja, brak perspektyw innych wzorców i chęć akceptacji rówieśników.
Uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym często wymaga specjalnych metod wychowawczych. Ukierunkowanie takiego dziecka na prawidłowy tor społeczny nie jest łatwym zadaniem dla nauczyciela czy pedagoga, ale jest możliwe. Okazuje się, że najważniejsza jest profilaktyka, której celem jest zniszczenie czynnika wywoławczego. By było to możliwe, należy przyjrzeć się co jest głównym powodem zaburzeń społecznych u dziecka, wówczas łatwiej będzie obrać strategię przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu.
Uczeń powinien wiedzieć, że w otoczeniu szkolnym ma swoją określoną rolę i pełni ważną funkcję w życiu społecznym, gdzie może czuć się bezpiecznie. Dobrą metodą uspołeczniającą ucznia jest angażowanie go do działań twórczych np. wzięcie udziału w przedstawieniu teatralnym, projekcie muzycznym czy artystycznym. Dzięki temu uczeń będzie mógł zrozumieć i poznać swoje emocje, umiejętnie je przedstawiać i szanować uczucia innych osób. Ważne jest odkrycie zainteresowań dziecka i wskazanie możliwości ich rozwoju, które przyczynią się do niejednego sukcesu. W ten sposób uczeń zyska poczucie własnej wartości, zobaczy lepszą alternatywę swojej przyszłości, a jednocześnie odczuje zadowolenie wynikające z rozwoju swojej pasji.
Jako nauczyciel postaraj się nawiązać więź z dzieckiem. Nie przekreślaj go i postaraj się zrozumieć przyczyny jego postępowania. Zapewnij, że jesteś gotowy zawsze go wysłuchać. W przypadku niepowodzeń edukacyjnych, wskaż dziecku materiał jaki powinno przyswoić i w razie porażki, dawaj możliwość poprawienia egzaminu lub zapewnij zajęcia wyrównawcze.
Postaraj się organizować zajęcia grupowe, podczas których uczeń nauczy się pracy w grupie i będzie mógł nawiązać więzi z rówieśnikami. Przydatne mogą okazać się prelekcje (np. podczas godziny wychowawczej) uświadamiające standardowe normy społeczne i wynikające z nich korzyści, dla całej klasy. Wówczas uczeń zagrożony niedostosowaniem społecznym uświadomi sobie, że wymagania te nie dotyczą tylko jego i chętniej się do nich dostosuje.
Zapewnij dziecku otoczenie w którym łatwiej będzie mu się skupić na materiale i lekcji. Może to być miejsce przy nauczycielu czy w pierwszym rzędzie z dala od okna czy rozpraszających elementów. Prócz tego bądź cierpliwy i nie wahaj się powtarzać poleceń, aż uczeń je wykona. Istotna jest również współpraca z innymi nauczycielami dziecka. Wspólnie obierzcie kierunek działania zgodny z waszymi kompetencjami dostosowując poziom nauczania do potrzeb ucznia. Ważną rolę odgrywa kontakt z rodzicami i zachęcanie ich, by angażowali się w pracę stabilizującą wychowawczo. Oczywiście opisane metody i kierunek działań dostosuj do wieku i poziomu intelektualnego dziecka. Więcej przydatnych wskazówek znajdziesz w opracowaniu Edyty Szczepkowskiej “Ćwiczenia dla dzieci zagrożonych niedostosowaniem społecznym”.
Bibliografia:
