Zgodnie z system klasyfikacji Vincente Caballo wśród nowych uzależnień wyróżnia się m.in.:

• Uzależnienie od internetu (siecioholizm).
• Uzależnienie od telefonu komórkowego (fonoholizm).
• Uzależnienie od żywności.
• Uzależnienie od pracy (pracoholizm).
• Uzależnienie od seksu (seksoholizm).
• Uzależnienie od zakupów (zakupoholizm, kompulsywne kupowanie, oniomania, kupnoholizm).
• Uzależnienie od ćwiczeń.

Wszystkie z nowych wyróżnianych zaburzeń to zaburzenia behawioralne, czyli uzależnienie od czynności. Nazywane bywają również toksykomanią bez substancji oraz uzależnieniami czynnościowymi. Jak można przeczytać w obecnie obowiązującej międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń psychicznych (ICD-10), o uzależnieniu behawioralnym świadczą takie cechy jak:

• silne pragnienie lub poczucie przymusu podejmowania określonych zachowań,
• trudności w kontrolowaniu zachowania związanego z danym obszarem działania,
• fizjologiczne objawy odstawienia, występujące, gdy zachowanie zostało przerwane lub ograniczone,
• stwierdzenie tolerancji (potrzeba nasilania zachowań w celu uzyskania efektów wcześniej uzyskiwanych przy mniejszym nasileniu),
• narastające zaniedbywanie innych źródeł przyjemności,
• kontynuacja szkodliwych zachowań mimo wyraźnych szkód z nimi związanych¹

Współczesne uzależnienia dzieci i młodzieży

Uzależnienia dzieci i młodzieży są jednym z największych zagrożeń współczesnych czasów. Okres dojrzewania to okres wielkich zmian między dzieciństwem a dorosłością. Podczas tej delikatnej fazy przejścia, nastolatki są szczególnie podatne na wiele pokus ze względu na fizyczne, psychologiczne i emocjonalne zmiany, których doświadczają. Ogólnie rzecz biorąc, okres tych transformacji charakteryzuje się podejmowaniem ryzyka i nadmiernym zachowaniem, pociągiem do rzeczy zabronionych i chęcią eksperymentowania.

Najczęściej spożywane przez nastolatków używki i inne substancje uzależniające to:

• alkohol,
• nikotyna (zawarta w papierosach tradycyjnych, elektronicznych, tzw. e-papierosach),
• marihuana, haszysz,
• amfetaminy – ectasy, MDMA,
• GHB (kwas gamma-hydroksymasłowy), antydepresant znany również jako „lek gwałtu”,

Badanie z 2003 roku wykazało, że nastolatki, które spożywają konopie indyjskie lub alkohol, narażają się na ryzyko uzależnienia od tych substancji w późniejszym dorosłym życiu. Wyniki tego badania wykazały ponadto, że 32 procent młodych dorosłych, którzy cierpią z powodu uzależnienia, w szczególności związanego z konopiami indyjskimi, papierosami lub alkoholem, spożywało te substancje już w wieku młodzieńczym.² Ogromne znaczenie w rozwoju nowych uzależnień odgrywa również pandemia. Jest ona dla znaczącym czynnikiem psychogennym – powoduje nasilenie nie tylko uzależnień, ale również chorób psychicznych.³
 

• Uzależnienie od internetu i telefonu

Nie są to jednak jedyne uzależnienia, które grożą młodym osobom wchodzącym w okres dorosłości. U dzieci i młodzieży coraz częściej stwierdzane jest uzależnienie od telefonów komórkowych i internetu.⁴ Średni wiek inicjacji internetowej to 9 lat i 7 miesięcy. Nie jest niestety rzadkością, że już dwuletnie dzieci większość swojego czasu spędzają przed monitorem tabletu, telewizora czy komputera. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko – jak zaznacza Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne, mózg dziecka podlega nieustannym zmianom, a ciągły kontakt z monitorami i internetem zaburza rozwój intelektualny dziecka.

Niektórzy rodzice mogą widzieć zachowania podobne do narkomanów, kiedy dzieci wpadają w złość, gdy muszą przestać, nalegają na coraz więcej czasu przed ekranem, spędzają dużo czasu offline, myśląc o tym, jak i kiedy wrócą do sieci.⁵ Osoby uzależnione ponadto odczuwają głęboki dyskomfort, kiedy nie mają naładowanego telefonu, co może przejawiać się złym nastrojem, niepokojem, a nawet atakami paniki. Co więcej, czują przymus nieustannego kontaktowania się z kimś, a jako usprawiedliwienie swojego zachowania często podają wygodę i bezpieczeństwo.⁶

Mówiąc o uzależnieniu od internetu i telefonu, warto wspomnieć również o FOMO, z ang. fear of missing out, czyli lęk przed „przegapieniem” czegoś, że coś ważnego nas ominie. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie Warszawskim pokazują, że aż 16% polskich internatów odczuwa lęk przed odłączeniem się od sieci. Co więcej, aż 1/5 badanych osób przyznała, że przy niekorzystaniu z mediów internetowych przez dłuższy czas odczuwa niepokój, bóle brzucha, zawroty głowy oraz zwiększoną potliwość. Z opublikowanego w 2018 roku raportu „FOMO. Polacy a lęk przed odłączeniem” wynika, że w najmłodszej grupie badanych (15-19 r.ż.) wysoki poziom FOMO wykazało aż 23% badanych.⁷

Ilość czasu, jaki nastolatki zwykle spędzają na telefonach i innych urządzeniach, może być myląca jako miara tego, czy są zaangażowani w niezdrowy sposób. Dzieje się tak, ponieważ wiele rzeczy, które dzieci robią na tych urządzeniach, to czynności dostosowane do wieku, które w przeszłości były wykonywane w trybie offline: zajęcia szkolne, kontakty towarzyskie z rówieśnikami, odkrywanie osobistych zainteresowań, zakupy, słuchanie muzyki, odrabianie lekcji, oglądanie filmów lub telewizji.⁸ O uzależnieniu mówimy, gdy korzystanie np. z internetu zaczyna przeszkadzać, a nie pomagać, a straty przewyższają korzyści.⁹

Współczesne zniewolenia - nowe uzależnienia XXI wieku w życiu dorosłych

• Zakupoholizm

Uzależnienie od zakupów jest jednym z nowych, proponowanych przez towarzystwa naukowe uzależnień czynnościowych. Szacuje się, że może ono dotyczyć od 2-8% dorosłych, a aż 90% dotyczy kobiet. Jak sama nazwa wskazuje, charakteryzuje się obsesyjnym kupowaniem oraz niezdolnością do powstrzymania się przed kupieniem kolejnych rzeczy. Zaburzenie to często prowadzi do problemów nie tylko w sferze finansowej, ale również społecznej. Tak jak inne zaburzenia behawioralne wiąże się z utrwalonym schematem zachowania. Najbardziej skutecznym leczeniem tego typu zaburzenia jest leczenie psychoterapeutyczne, a dokładniej psychoterapia poznawczo-behawioralna.¹⁰
 

• Pracoholizm

Pracoholizm to kolejne zjawisko, które można nazwać znakiem współczesnych czasów.  Osoba cierpiąca na pracoholizm uważa swoją pracę za pasję, traktuje ją jako wyzwanie, a podczas wykonywanych przez siebie obowiązków jest wyjątkowo wytrwała i skoncentrowana. Nie potrafi również odstąpić od swojej pracy. Dąży również do osiągnięcia nierealistycznych, perfekcjonistycznych standardów. Nie akceptuje błędów, nie ma przyjaciół i nie darzy nikogo w pracy zaufaniem. Ma również tendencję do zaniedbywania pozostałych czynności i życia osobistego.¹¹ Osoby chore na pracoholizm rzadko kiedy samodzielnie zgłaszają się do specjalisty. Metodami pozwalającymi zdiagnozować uzależnienie są: Wart – Bat (pierwsza skala), Skala Zaabsorbowania Pracą (SZAP) Golińskiej i Pasika, Skala WART Robinsona, pracoholizm jako tendencja behawioralna – Skala do pomiaru Mudracka i Naughtona.¹²

• Seksoholizm

Seksoholizm, czyli uzależnienie od seksu to stan patologicznego nasilenia erotycznych zainteresowań i aktywności seksualnej, w którym te potrzeby dominują nad innymi, stanowiąc o sensie życia. Nazywany bywa również hiperlibidemią, hiperseksualnością, hiperfilią, donżualizmem oraz kompulsywnym zachowaniem seksualnym. W międzynarodowej klasyfikacji ICD-10 zachowania te mogą być klasyfikowane jako nadmierny popęd seksualny, inne zaburzenia nawyków i popędów (impulsów) lub zaburzenia nawyków i popędów nieokreślone. Amerykańskie Towarzystwo Problemów Seksualnych szacuje, że jedynie w samych Stanach Zjednoczonych Ameryki zaburzenie te dotyczy nawet 15% Amerykanów, z czego 80% stanowią mężczyźni. Najlepsze efekty terapeutyczne przynosi psychoterapia, a dokładniej terapia poznawczo-behawioralna.¹³

Przypisy

1. http://www.swiatproblemow.pl/uzaleznienia-behawioralne-czym-sa-i-skad-sie-biora/
2. https://www.humanium.org/en/children-and-addictions/
3. https://www.termedia.pl/Wplyw-pandemii-COVID-19-na-uzywanie-i-uzaleznienie-od-substancji-psychoaktywnych-nowe-zagrozenia-i-wyzwania,117,43664,0,0.html
4. https://www.radio.kielce.pl/pl/post-96321
5. https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/siecioholizm/skad-sie-biora-uzaleznienia-od-mediow-cyfrowych/
6. https://cloud5o.edupage.org/cloud/UZALEZNIENIA.pdf?z%3At5bf3NhwCxUNssRBad3Fsx861m%2FXLZWKz%2FMPHuQTZcNMGkT7LhOj1DnA2SNRdvvA
7. https://www.wmbp.olsztyn.pl/images/pdf/K.%20Bociek-Nowe_uzaleznienia.pdf
8. https://childmind.org/article/is-internet-addiction-real/
9. https://terapie.net.pl/nowe_uzaleznienia.html
10. https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/49004/38201
11. https://www.researchgate.net/publication/327057052_Pasja_pracy_czy_uzaleznienie_Pracoholizm_jako_jedno_z_zagrozen_wspolczesnego_swiata
12. https://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/pracoholizm.pdf
13. https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/73113,seksoholizm-uzaleznienie-od-seksu

Bibliografia:

1. Świat problemów, Uzależnienia behawioralne – czym są i skąd się biorą?  http://www.swiatproblemow.pl/uzaleznienia-behawioralne-czym-sa-i-skad-sie-biora/
2. Humanium, Children and addictions (drugs, alcohol…), https://www.humanium.org/en/children-and-addictions/
3. Alkoholizm i narkomania, Alcoholism and Drug Addiction/Alkoholizm i Narkomania,  https://www.termedia.pl/Wplyw-pandemii-COVID-19-na-uzywanie-i-uzaleznienie-od-substancji-psychoaktywnych-nowe-zagrozenia-i-wyzwania,117,43664,0,0.html
4. Radio Kielce, Nowe uzależnienia nastolatków,  https://www.radio.kielce.pl/pl/post-96321
5. Uzależnienia behawioralne, Skąd się biorą uzależnienia od mediów cyfrowych,  https://www.uzaleznieniabehawioralne.pl/siecioholizm/skad-sie-biora-uzaleznienia-od-mediow-cyfrowych/
6. Lech M., Rainczuk J., Współczesne uzależnienia dzieci i młodzieży, https://cloud5o.edupage.org/cloud/UZALEZNIENIA.pdf?z%3At5bf3NhwCxUNssRBad3Fsx861m%2FXLZWKz%2FMPHuQTZcNMGkT7LhOj1DnA2SNRdvvA
7. Bociek K., Nowe uzależnienia w życiu dzieci i młodzieży,  https://www.wmbp.olsztyn.pl/images/pdf/K.%20Bociek-Nowe_uzaleznienia.pdf
8. Child Mind Institute, Is Internet Addiction Real? https://childmind.org/article/is-internet-addiction-real/
9. Koniki Leczenie Uzależnień, Leczenie nowych uzależnień,  https://terapie.net.pl/nowe_uzaleznienia.html
10. Krzystanek, M., Stolarczyk, A., Piekarska-Bugiel, K., Wojnar, R., & Martyniak, E. (2016). Zakupoholizm—nowe wyzwanie terapeutyczne. Psychiatria, 13(3), 149-152., https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/49004/38201
11. Jankowicz S., Pasja pracy czy uzależnienie? Pracoholizm jako jedno z zagrożeń współczesnego świata, https://www.researchgate.net/publication/327057052_Pasja_pracy_czy_uzaleznienie_Pracoholizm_jako_jedno_z_zagrozen_wspolczesnego_swiata
12. Sęk E., Pracoholizm, https://www.stowarzyszeniefidesetratio.pl/Presentations0/pracoholizm.pdf
13. Woronowicz Bohdan, Seksoholizm (uzależnienie od seksu)  https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/73113,seksoholizm-uzaleznienie-od-seksu