Co kryje się pod słowem grafomotoryka? Najprościej mówiąc, jest to umiejętność pisania i rysowania. Ale wbrew pozorom nie jest to automatyczny i łatwy proces, w którym wystarczy zaopatrzyć dziecko w kredki czy ołówek. Ważne jest naśladownictwo ruchów, koordynacja motoryczna i percepcja wzrokowa, a te dziedziny i ćwiczenia wymagają wsparcia ze strony nauczycieli oraz rodziców.
Od jakiegoś czasu zauważyłam, że moja córka bardzo niechętnie rysuje. Zawsze była staranna przez co wykonywała swoje prace dosyć powoli mimo własnej, często odmiennej wizji (nigdy nie lubiła trzymać się krawędzi) ale ostatnio mam wrażenie, że jest coraz gorzej, bo Alicja bardziej niż zwykle się zaczyna frustrować i płacze. Zastanawiam się, czy może to wynikać z jakiś zaburzeń, czy z chwilowego kryzysu u dziecka?
Oczywistym jest fakt, że dwulatek, który dostanie do ręki przybory do rysowania, nie stworzy nam obrazu w stylu Michała Anioła, a bardziej będzie przypominał on perswazję Picassa. Rysowanie kółek, nieregularnych linii, które przedstawiają rodzinę i otoczenie dziecka to początek grafomotoryki, która wraz z intensywnością ćwiczeń sprawi, że kolejne rysunki staną się łatwiejsze do zidentyfikowania, aż w końcu nie będzie najmniejszej wątpliwości, co widnieje na obrazku. Niekiedy jednak bywa tak, że kilkulatek dalej nie potrafi wejść na „wyższy poziom artystyczny”, stale rysując linie i kółka, bez konkretnej spójności. Oczywiście nie należy porównywać dzieci między sobą i brać pod uwagę ich osobowość. Być może uczeń zwyczajnie gustuje w rysowaniu form abstrakcji, ale aby dokładnie sprecyzować, czy nie wynika to z zaburzeń grafomotorycznych, warto też przyjrzeć się innym jego umiejętnościom poznawczym.
zieci nie rodzą się z umiejętnościami grafomotorycznymi, a wraz z dorastaniem je nabywają i rozwijają. Samo szlifowanie umiejętności jest zależne od otoczenia, toku nauczania przedszkolnego oraz warunków domowych, co przekłada się na dalszy etap nauki. Bywa jednak tak, że dziecko pomimo zachęt nie lubi rysować, malować czy pisać, a dodatkowe symptomy mogą sugerować zaburzenia grafomotoryki. Należą do nich:
Skoro znamy już listę symptomów, które powinny zwrócić naszą uwagę, warto podkreślić, co jest ich przyczyną. Pamiętajmy, że nawet częściowe określenie genezy powstawania zaburzeń grafomotoryki w danym przypadku, może okazać się pomocne w dalszym rozwoju ucznia.
Do niektórych przyczyn możemy zaliczyć:
Zaburzenia grafomotoryczne nie są rzeczą stałą czy nieodwracalną. Można je wyeliminować odpowiednią partią ćwiczeń i regularnością. Nim jednak przejdziemy do opisu konkretnych zadań, pamiętaj, że grafomotoryka i jej rozwój to proces indywidualny. Jako pedagog zapewne będziesz włączać do codziennych zajęć ćwiczenia grafomotoryczne dla konkretnej grupy uczniów. Jeśli jednak zauważysz, że jedno z nich nie idzie w równym tempem z grupą, postaraj się dostosować dla niego inny zestaw ćwiczeń. A co gdy nie do końca jest to możliwe, ze względu na ograniczony czas i intensywny zakres tematyczny programu edukacyjnego? Wskaż rodzicom dziecka, jakie ćwiczenia powinni wykonywać w domu, oferując im stałą pomoc w praktyce np. przez dostarczanie kart pracy.
Jak zatem w praktyce możemy wspierać rozwój grafomotoryki?
Możesz przygotować karty pracy, które wymagają rysowania po śladzie albo wycięcia nożyczkami określonej postaci. Dobrym ćwiczeniem jest obrysowanie własnej dłoni bez odrywania jej od kartki, lub lepienie postaci, przedmiotów z plasteliny, dokładne kolorowanie obrazka bez wychodzenia za linie. Takie zadania nie tylko usprawniają płynną pracę dłoni, ale też ćwiczą koordynację wzrokowo-ruchową.
W tym zestawieniu koniecznie muszą się znaleźć ćwiczenia na spostrzegawczość. Możesz przygotować karty pracy, na których obok siebie widnieją pozornie takie same obrazki. Poproś ucznia, by wskazał ukryte różnice pomiędzy nimi (dla ułatwienia zadania możesz na początku wskazać konkretną liczbę różnic). Pomocne będą tu też zadania, w których uczeń musi dorysować brakujący element na jednym z obrazków.
Tak jak wspomnieliśmy wcześniej grafomotoryka to proces złożony, uzależniony od percepcji ruchowych całego ciała, dlatego niezbędne w jej doskonaleniu będą zajęcia ruchowe. I od razu uprzedzamy: wychowanie fizyczne czy jazda na rowerze to nie wszystko. Warto zachęcić ucznia do wykonywania ćwiczeń usprawniających i wzmacniających nadgarstki oraz palce tj. zapinanie i rozpinanie guzików, odkręcanie mocno zakręconych słoików i butelek. Jeśli jednak dziecko boryka się z nieprawidłowym napięciem mięśniowym, warto skonsultować się z fizjoterapeutą, który określi konkretne ćwiczenia rehabilitacyjne.
Podczas stosowania powyższych ćwiczeń, pamiętaj, by zawsze dokładnie wyjaśnić dziecku polecenie. W ramach pomocy możesz kierować ruchami dziecka, trzymając jego dłoń. I na koniec nie należy zapominać o najważniejszym: pochwale. Pozytywny przekaz, cierpliwość to najlepsza motywacja, dzięki którym grafomotoryka ucznia z każdym dniem będzie ulegała poprawie. Ponadto w rozmowie z rodzicami czy opiekunami dziecka przypomnij, by nie ingerowali w wybór ręki dominującej. Wyjaśnij, że może się to wiązać nie tylko z zaburzeniami grafomotorycznymi, ale i lękowymi czy nawet mowy.
Intensywne ćwiczenia przyniosą szereg pozytywnych rezultatów, które ułatwią dziecku nie tylko późniejszą edukację, ale udoskonalą jego orientację przestrzenną, koncentrację, zapamiętywanie i co najważniejsze, znacząco podniosą samoocenę. Prócz tego grafomotoryka rozbudza w dziecku nowe zainteresowania, dzięki czemu stanie się człowiekiem o rozmaitych umiejętnościach.
