Sztuką nauczania jest niezmarnowanie potencjału ucznia. Niestety systemy edukacji pomimo ogólnych korzyści, niosą za sobą nieodwracalne szkody. Dzieci uczą się schematów w rozwiązywaniu zadań, są jedynie odpytywane, a nie zachęcane do zadawania pytań, przez co hamuje się ich naturalną ciekawość poznawczą oraz niejednokrotnie przekazuje się im wiedzę w sposób mało atrakcyjny. Mimo że większość dzieci rozwija się przy tym niedoskonałym trybie edukacyjnym, uczeń zdolny może być bardziej poszkodowany i stracić możliwość rozwoju. 

Zdolny, czyli jaki? 

Kto zasługuje na miano zdolnego ucznia? Śmiało moglibyśmy określić, że jest to uczeń, który wyróżnia się na tle innych ponadprzeciętnym (i ponad swój wiek) intelektem, jest spragniony wiedzy i jej ciekawy, ale nie na powierzchownym poziomie. Docieka, analizuje, szuka odpowiedzi i chętnie podejmuje wyzwania, a przyswajanie informacji nie jest dla niego problematyczne – wręcz chłonie ją jak gąbka. Prócz tego możemy wyróżnić jeszcze kilka nieodłącznych elementów charakteryzujących ucznia zdolnego:

• obserwuje otoczenie w sposób bystry i szczegółowy, 
• jest bardzo dociekliwy i nie boi się zadawać wielu pytań, 
• prawidłowo łączy fakty i skojarzenia, wykorzystując już zapamiętaną wiedzę,
• ma określone pasje, pragnie je pogłębiać, w miarę poznawania świata interesuje go coraz więcej rzeczy,
• ma bardzo bogatą wyobraźnię, 
• potrafi się skupić (nawet przez długi czas), a nauka sprawia mu ogromną przyjemność, 
• śmiało wypowiada swoje zdanie, stoi w obronie własnych poglądów lub pomysłów, 
• pragnie dzielić się swoimi myślami i poglądami z innymi, wyraża je na rozmaite sposoby,
• niejednokrotnie towarzyszy mu błyskotliwe poczucie humoru i bogate słownictwo. 

Uczenia, przejawiającego powyższe cechy, nie tylko można określić mianem zdolnego, ale również o szczególnych potrzebach edukacyjnych. 

“Przepis” na atrakcyjne nauczanie zdolnego ucznia

Nim przytoczymy najważniejsze sposoby i metody edukacyjne skierowane do uczniów zdolnych, zachęcamy do zapoznania się z pokrewnym artykułem z czasopisma Monitor Dyrektora Szkoły, który stanowić będzie dodatkowe uzupełnienie wiedzy: Praca z uczniem szczególnie zdolnym.

Jak już wspomnieliśmy, uczeń zdolny nie może być traktowany szablonowo. Jego umiejętności sprawiają, że standardowe nauczanie nie rozwijałoby jego intelektu, a także złożonej osobowości. By zatem dostosować poziom nauki do dziecka zdolnego, należy przede wszystkim rozwijać je na poziomie klasowo-lekcyjnym, poza systemem klasowo-lekcyjnym i poza systemem szkolnym. Przeanalizujmy każdy z niniejszych systemów. 

System klasowo-lekcyjny

Na tym obszarze warto wykorzystać umiejętności ucznia do elementów życia klasowego tj.

• Zaangażować zdolnego ucznia do przeprowadzenia części lekcji, albo konkretnego wątku tematycznego, 
• uczeń zdolny powinien otrzymywać pracę domowe o indywidualnym charakterze dostosowanym do jego potencjału,
• powinien być zaangażowany i zachęcany w życie społeczne klasy poprzez pomaganie słabszym uczniom w nadrabianiu materiału, który nie jest dla nich jasny. Dzięki temu uczeń zdolny szlifuje swoje umiejętności przekazywania wiedzy oraz kształtuje prawidłowe postawy społeczne i empatyczne,
• warto przydzielać zdolnym uczniom zadania o trudniejszym poziomie, który pogłębi i rozszerzy ich wiedzę oraz światopogląd, 
• warto wspólnie z uczniem stworzyć dla niego indywidualny plan nauczania, określić zakres tematyczny i czas realizacji materiału, 
• zachęcać ucznia zdolnego do samodzielności i aktywnego pogłębiania swoich pasji. 

Oczywiście prócz dostosowywania poziomu nauki, materiału i wiedzy do ucznia zdolnego, wychowawca powinien zadbać o jego emocjonalno-psychiczny rozwój. Często uczeń zdolny jest dojrzalszy emocjonalnie i patrzy na świat przez pryzmat doświadczeń czy inteligencji. Niekiedy może to być dla niego przytłaczające, a w innych momentach może wzbudzać poczucie bycia lepszym od innych, co doprowadzi do konfliktów z rówieśnikami. By zachować w tym względzie odpowiednią równowagę, warto zaangażować do współpracy pedagoga szkolnego, który będzie mógł czuwać nad rozwojem emocjonalnym dziecka.  

System poza klasowo-lekcyjnym

Na tym etapie nauczyciel powinien:

• zachęcać ucznia do brania udziału w seminariach, konferencjach i specjalnych spotkaniach organizowanych przez szkoły średnie i wyższe,
• zachęcać do brania udziału w zajęciach i kółkach pozalekcyjnych, które będą szlifować jego umiejętności,
• popularyzować dokonania i umiejętność ucznia poprzez polecenie jego zdolności innym członkom kadry edukacyjnej,
• zachęcać do brania udziału w olimpiadach i konkursach, w których uczeń reprezentuje szkołę lub region,
• organizować (na miarę swoich i szkoły możliwości) spotkań z „ludźmi sukcesu”, którzy mogliby wesprzeć ucznia swoim doświadczeniem i udzielić mu praktycznych wskazówek rozwoju. 

System poza szkolny 

Ta część pracy z uczniem zdolnym wymaga pobudzania jego samodzielności i zachęty do samokształcenia. Uczeń zdolny może w kreatywny sposób angażować się w liczne kursy pozaszkolne dostosowane do jego wieku lub zdolności, a także korzystać z ośrodków edukacyjnych, które zapewnią mu doświadczenie i pogłębianie wiedzy (szkolenia, wolontariat, w których czasie uczeń otrzyma rekomendację do uczelni wyższej lub szkoły profilowej). 

Prócz tego niezbędna jest współpraca z rodzicami ucznia, przedstawiając im możliwe kierunki rozwoju dla ich dziecka. Niejednokrotnie uczeń zdolny potrzebuje indywidualnego toku nauczania lub wymaga przeniesienia do placówki edukacyjnej o wyższym poziomie nauczania (np. z małej miejscowości, do większego miasta, gdzie uczeń będzie mógł korzystać z nowoczesnego sprzętu technologicznego, większego zbioru materiałów edukacyjnych i będzie uczył się pod okiem nauczycieli, którzy w swoim dorobku kariery pracowali już z uczniami zdolnymi, a obecnie stali się znaczącymi lub znanymi jednostkami społecznymi). Rodzice powinni udostępnić dziecku jak największą ilość dróg rozwoju, a nauczyciel wskazać im konkretne możliwości wyboru.

Niemniej należy pamiętać, że uczeń zdolny by nie zatracił swojej pasji i niezwykłego potencjału poznawczego, powinien zawsze realizować własne cele i pragnienia – nie rodziców czy nauczycieli. Rozwijając to, co go interesuje, pogłębi swoje pasje i w dorosłym życiu będzie mógł prowadzić satysfakcjonującą karierę zawodową. W przeciwnym razie stopniowo zatraci swój zapał i potencjał. 

Jeśli interesuje Cię jak jeszcze bardziej móc wspierać zdolnego ucznia, albo pragniesz polepszyć swoje metody dydaktyczne warto zapoznać się z książką “Uczeń zdolny - metody pracy”, dostępną w naszej księgarni. Stanie się ona nieodłączną pomocą i inspiracją w atrakcyjnym prowadzeniu zajęć ze zdolnymi uczniami.