Na samym początku konieczne jest zrozumienie, czym właściwie jest jąkanie. Według licznych specjalistycznych definicji, jest to zaburzenie płynności mowy, które dzielimy na trzy rodzaje:

1. Jąkanie kloniczne – określa się, że jest to łagodniejsza forma jąkania w której  możemy zaobserwować u dziecka powtarzanie dźwięku tj. Pie..pie… piesek.
2. Jąkanie toniczne – jąkanie, które jest bardziej wyraziste i polega na wzmożonych pauzach czy “przyblokowaniu” podczas mówienia. Na przykład: P…p…piesek.
3. Jąkanie kloniczno-toniczne – czyli forma mieszana powyższych objawów.

Okazuje się, że jąkanie u dzieci bardzo często zaczyna pojawiać się we wczesnym dzieciństwie i okresie przedszkolnym, jednak tuż po rozpoczęciu edukacji szkolnej może zniknąć, następnie pojawić się po kilku latach, by po jakimś czasie zniknąć na dobre. Przyczyna tego zjawiska jest dla naukowców w dalszej mierze zagadką. Istotną jednak wiadomością jest fakt, że jąkanie dotyka częściej chłopców niż dziewczynek, a za przyczynę wskazuje się odmienną budowę półkul mózgowych u obu płci. Nasilenie objawów może być zmienne lub stałe, a wszystko zależy od indywidualnych uwarunkowań wielopłaszczyznowych dziecka. Co zatem wywołuje jąkanie u dzieci?

Przyczyny jąkania i jego skutki

Jąkanie u dzieci ma wieloczynnikowe podłoże. Bywa tak, że kilka powodów nakłada się na siebie, dając efekt wzmożonego lub zaawansowanego jąkania się. Najczęściej przyczyn jąkania u dzieci w okresie przedszkolnym upatruje się w:

• Skłonnościach dziedzicznych, czyli ktoś w rodzinie miał lub ma zaburzenia płynności mowy.
• Sytuacjach stresogennych, mocno emocjonujących – w tym czynniku mieszczą się wszystkie wydarzenia burzące poczucie bezpieczeństwa.
• Opóźniony rozwój mowy – dziecko chce przekazać bardzo dużo informacji jednocześnie. Mówiąc prościej: mowa nie nadąża za myślą.
• Behawioralnych nawykach – w niektórych przypadkach jąkanie u dzieci może być efektem wyuczenia.
• Zaburzeniach neurologicznych – wiele schorzeń i chorób może ukrywać się pod głównym objawem jąkania. Przykładem tego jest epilepsja.
• Zaburzeniach prenatalnych – w okresie płodowym mogły wystąpić sytuacje zaburzające pracę układu nerwowego tj. uraz, niedotlenienie, cesarskie cięcie lub wzmożone napięcie mięśniowe.
• Zachowaniu opiekunów, rodziców dziecka – ten czynnik wiąże się z wygórowanymi oczekiwaniami wobec pociechy lub przestawianiu jej z leworęczności na praworęczność.  

Warto dodać, że istnieje jeszcze coś takiego jak czynniki wyzwalające i wzmacniające jąkanie. To szereg zmian zachodzących w życiu dziecka i dotykają go na płaszczyźnie emocjonalno - wychowawczej. Może to być rozwód rodziców, narodziny rodzeństwa, pragnienie uwagi ze strony otoczenia i opiekunów oraz wiele podobnych. Jak widzimy jąkanie u dzieci to liczne rozgałęzione warianty dróg i nikt nie jest w stanie do końca przewidzieć, którą drogą podąży dziecko. Jednak wybranie drogi postępowania i pomocy dziecku borykającemu się z zaburzeniem mowy jest o wiele łatwiejsze.  

Co zrobić i czego unikać?

Wyeliminuj przyczynę. Jeśli przyczyną jest lęk środowiskowy, strach przed wyśmiewaniem, trudności z nawiązywaniem kontaktów z rówieśnikami jako opiekun możesz zadbać o komfort psychiczny i poczucie bezpieczeństwa dziecka, stając się jego wsparciem i pomostem do ułatwienia kontaktów z innymi dziećmi. Wspieraj jego prawidłowe poczucie własnej wartości i szczerze chwal za nawet najdrobniejsze językowe osiągnięcia. Ważne jest również uświadamianie pozostałych dzieci, że jąkanie może się pojawić u ich kolegów i koleżanek, ale nie jest to powód, by określać ich mianem gorszych lub śmiać się z nich. Oczywiście nie wyeliminujemy wszystkich przyczyn jąkania, ale usunięcie nawet jednego na miarę naszych możliwości, może przyczynić się do sukcesu.

Daj dziecku czas. Nie ma nic gorszego niż widok zniecierpliwionego dorosłego, który swoją mimiką i westchnieniami sygnalizuje dziecku, że się zirytował. Dzieci są spostrzegawcze i taka postawa opiekuna czy nauczyciela automatycznie pogłębi jego problem. Pokaż więc, że bez względu na to, ile czasu zajmie dziecku dokończenie wypowiedzi, Ty poczekasz na to z uśmiechem, skupieniem i zrozumieniem. Nie karć, nie przerywaj i nie poprawiaj. Pozwól, by dziecko swobodnie się wypowiadało.

Bawcie się! Ćwiczenia wspomagające prawidłową i płynną mowę najlepiej “przemycić” w czasie zabawy. Śpiewanie piosenek i naśladowanie dźwięków (np. zwierząt) może być bodźcem pobudzającym płynność mowy. Dmuchanie balonika czy baniek może ułatwić dziecku korzystanie z całego aparatu mowy, przepony i wspomaga regulację przepływu oddechów, co także składa się na prawidłową mowę. Stukaj w bębenek na którego dźwięk dziecko musi podskoczyć. Mocne uderzenie w instrument to wysoki podskok, lekkie uderzenie, niski. Nauka rytmu w zabawie znacznie ułatwi dziecku przejście do konkretnych ćwiczeń mowy.

Ćwiczcie wspólnie. Ćwiczenia usprawniające płynność mowy powinny być prowadzone jak najczęściej, dlatego jako opiekun czy pedagog zachęć rodziców, by powtarzali ćwiczenia także w domu. Oto przykłady kilku z nich: 

• Przeciąganie na jednym wdechu samogłosek: a, e, i, o, u, y. Należy powtórzyć przemiennie szeptem i głośno. Np. aaaaaaaaaa, uuuuuuuuu.
• Ćwiczenie na pełnym wdechu chuchających przerywników: cho - che - chae, zmieniając przy tym tonację głosu.  
• Czytanie łatwego tekstu, opowiadanie co się dzieje na obrazku, odpowiadanie na pytania opiekuna zadawane do obrazka. Wytwarzanie przyjemnego, lekkiego dialogu pomiędzy dzieckiem, a opiekunem.
• Ćwiczenie bardzo szerokiego otwierania ust oraz ich zamykania (przemiennie szybko - wolno). Powtórzyć to samo ćwiczenie, ale w wersji “lekkiego otwierania ust”.
• Tak zwany łagodny start, czyli w czasie zabawy, poproś by dziecko opisywało swoje czynności.
• Powtarzajcie wspólnie wyrazy i zdania, aż dziecko płynnie je wypowie.

Oczywiście jest to teoria, którą należy ubarwić zabawą i miłą atmosferą. Wtedy dziecko nie tylko chętniej wykona każde ćwiczenie, ale wręcz nie będzie mogło się ich doczekać, co przyspieszy finalny rezultat jakim jest pokonanie jąkania.

Bibliografia:

1. Jąkanie jako zaburzenie z perspektywy psychologicznej: przegląd badań, Agata Błachnio, Aneta Przepiórka
2. Diagnoza i terapia logopedyczna dziecka z wczesną niepłynnością mowy - studium przypadku, Wanda Kostecka
3. Zaburzenia mowy. Mowa. Teoria. Praktyka, Stanisław Grabias
4. Jąkanie - ważne informacje dla rodziców, opracowanie Iwony Charko