Nic w tym dziwnego! Leon Kaczmarek podzielił etapy rozwoju mowy na cztery okresy: okres melodii (0-1 r.ż), wyrazu (1-2), zdania (2-3) i swoistej mowy dziecięcej (3-7). Widzimy więc, że początek edukacji przedszkolnej przypada na przełom trzeciego i czwartego. Dziecko z etapu zdania przechodzi do etapu swoistej mowy dziecięcej. Co charakteryzuje te dwa poziomy?

Okres zdania, jak sama nazwa wskazuje, jest czasem, gdy w mowie malucha pojawiają się pierwsze krótkie zdania. Najpierw wyłącznie twierdzące, następnie pytające i rozkazujące. Poprawia się rozumienie innych, szczególnie rodziców, choć na początku ogranicza się ono do tego, co dziecko interesuje. Najczęściej używane są rzeczowniki i bezokoliczniki. Mowa pod koniec etapu powinna stać się zrozumiała dla innych.

W okresie swoistej mowy dziecięcej dziecko porozumiewa się już ukształtowaną mową. Jest to czas zadawania pytań, dzięki czemu maluch nabywa wiedzy o otaczającym go świecie. Na początku mogą się jeszcze zdarzać zniekształcenia słów, po 4 roku życia powinno to jednak mijać.

Edukacja przedszkolna rozpoczyna się najczęściej około 3 roku życia. Jakich umiejętności w kwestii rozwoju mowy możemy oczekiwać od dziecka?

• Zaczyna tworzyć zdania złożone.
• Zapytany o imię, podaje je.
• Rozumie i wykonuje proste polecenia.
• Może nie wymawiać głoski „r”, zastępując je głoskami „l” lub „j”.
• Końcówki wyrazów często są bardzo ciche lub zniekształcone.
• Zdarzają się przestawienia głosek (np. keczup-kepuć) i zniekształcenia wyrazów.

Czterolatek, znajdujący się już w pełni w okresie swoistej mowy dziecięcej, charakteryzuje się następującymi umiejętnościami:

• może występować seplenienie, zastępowanie niektórych głosek i dwuznaków innymi,
• jeśli dziecko nauczy się już w tym wieku mówić „r”, może tą głoską zastępować głoskę „l”,
• rozumie bardziej złożone polecenia i wykonuje je,
• rozpoznaje podstawowe czynności, przedmioty i kolory,
• zaczyna zadawać mnóstwo pytań, Samo również odpowiada na „dlaczego?”,
• pojawiają się dziecięce neologizmy, np. apaszka-oszyjka.

Pięciolatek natomiast:

• tworzy rozbudowane, zrozumiałe wypowiedzi, często złożone z kilku zdań,
• mówi, używając poprawnych form gramatycznych, choć zdarzają się jeszcze błędy,
• uczy się wchodzić w dialog z rówieśnikami,
• bez błędów powtarza głoski dziąsłowe: sz, ż, cz, dż,
• opisuje cechy przedmiotów.

Etap przedszkolny zamyka wiek 6 lat, gdy powoli następuje koniec etapu swoistej mowy dziecięcej. Od dziecka można oczekiwać między innymi posługiwania się wszystkimi częściami mowy. Sześciolatek sam poprawia się, gdy sformułuje komunikat z błędem. Powinien także poprawnie wymawiać wszystkie głoski oraz wyodrębniać je na początku, w środku i na końcu wyrazu.

Na co powinien zwrócić uwagę nauczyciel?

Bardzo często to właśnie nauczyciel wychowania przedszkolnego jest pierwszą osobą, która zauważa nieprawidłowości w mowie dziecka, mogące wpływać na późniejsze problemy w komunikowaniu się. Może wtedy zalecić rodzicom konsultację logopedyczną, jeśli przedszkolak nie przeszedł badań logopedycznych w placówce przedszkolnej.

Co powinno zwrócić uwagę nauczyciela?

• Całkowity brak mowy dziecka. Dziecko, mimo zachęt oraz pytań, nie mówi nic.
• Opóźnienie rozwoju mowy. Zdarza się, że ustępuje ono samo, bez większych oddziaływań, jednak każde opóźnienie należy zbadać.
• Brak tworzenia zdań prostych, a w późniejszym wieku złożonych.
• Nieprawidłowa realizacja głosek.
• Problemy z rozumieniem mowy dziecka, nawet jeśli mówi dużo.
• Jąkanie.

Rola rodzica

Mimo że nauczyciel jest w stanie wychwycić nieprawidłowości rozwojowe, tak naprawdę pierwszym nauczycielem, który pomaga dziecku w nauce już od stadium rozwoju melodii, jest rodzic. Także w wieku przedszkolnym odgrywa on niebagatelną rolę, tworząc środowisko sprzyjające nauce mówienia.

Zdarza się, że to właśnie problemy z mową dziecka, takie jak jąkanie, są sygnałem, że w którymś ze środowisk (przedszkolne, rodzinne) pojawiły się dystraktory rozwoju. Terapia w tym momencie polega na usunięciu przeszkód albo pomocy w radzeniu sobie ze stresem.

Ćwiczenia oddechowe

Wbrew pozorom wcale nie łatwo jest zsynchronizować oddech z mową! Widać to szczególnie u trzylatków, gdzie podczas budowania coraz dłuższych zdań dziecko czasem przyspiesza, a jego mowa staje się niezrozumiała.

Pamiętajmy, by nie wykonywać ćwiczeń oddechowych tuż po jedzeniu.

Zadania, jakie możemy wykonywać z dziećmi:

• zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu ze stolika (piórko, kawałek bibuły, chusteczka itp.),
• dmuchanie na lusterko i obserwacja, jak zaparowało,
• puszczanie baniek mydlanych,
• dmuchanie na świecę, powoli – tak, by płomień nie zgasł, a jedynie lekko się wyginał,
• powtarzanie jednego słowa na wydechu. W grupie można zorganizować „konkurs”, komu uda się najdłużej powtarzać,
• nadmuchiwanie balonika,
• dmuchanie na piórko w taki sposób, by jak najdłużej utrzymać je w powietrzu.

Ćwiczenia fonacyjne

Inaczej ćwiczenia głosowe, których celem jest wydobycie z siebie właściwej siły głosu. Najlepiej przeprowadzać je po ćwiczeniach oddechowych.

• Opowiadanie wierszy, w których występują odgłosy zwierząt. Np.
  W chlewiku mieszka świnka i trąca ryjkiem drzwi.
  Gdy niosę jej jedzenie to ona „kwi kwi kwi”.
  Opodal chodzi kaczka, co krzywe nóżki ma.
  Ja mówię jej „dzień dobry” a ona mi „kwa kwa kwa”
• Wyklaskiwanie mówionych przez siebie słów.
• Wypowiadanie krótkiego zdania: najpierw szeptem, coraz głośniej, na końcu krzycząc.
• Zabawa w echo: wypowiadanie takich samych słów, najpierw głośno, potem cicho.
• Naśladowanie śmiechu różnych ludzi: gruby śmiech starszego mężczyzny, piskliwy śmiech małej dziewczynki, hałaśliwy śmiech chłopca.

Ćwiczenia artykulacyjne

Odpowiednie działanie narządów artykulacyjnych jest nam potrzebne do prawidłowego wymawiania głosek. Chodzi przede wszystkim o ćwiczenie języka, warg i żuchwy.

• Oddalanie i zbliżanie od siebie kącików ust. Podczas oddalania wydajemy dźwięk: iii. Podczas zbliżania dźwięk: uuu.
• Dotykanie zębów po kolei językiem. Najpierw po wewnętrznej, potem po zewnętrznej stronie.
• Przenoszenie kółek za pomocą słomki – dzieci biorą w usta krótką słomkę, następnie wciągają powietrze tak, by przyssało się do niej papierowe kółko i przenoszą je na drugą stronę ławki.
• Nadymanie policzków. Następnie powolne wypuszczanie powietrza. Żeby urozmaicić zabawę, możemy spróbować także „przekłuć” balon palcami, dotykając nimi policzków dziecka.
• Wysuwanie jak najdalej języka przy otwartych ustach. Następnie chowanie go głęboko.
• Cmokanie i parskanie ustami.
• Naśladowanie chrapania na wdechu i wydechu.