Polska ustawa o ochronie sygnalistów, nazywana także ustawą o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, została przyjęta w odpowiedzi na Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Celem tej ustawy jest zapewnienie osobom pracującym dla organizacji publicznej, prywatnej lub utrzymującym kontakt z taką organizacją ochrony w związku z dokonanym zgłoszeniem naruszenia prawa.
Pracownicy niejednokrotnie jako pierwsi dowiadują się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, do jakich dochodzi. Dlatego odgrywają ważną rolę w ujawnianiu i zapobieganiu takim naruszeniom. Z uwagi jednak na obawę podjęcia działań odwetowych potencjalni sygnaliści rezygnują ze zgłaszania zastrzeżeń. W związku z tym, konieczne było zapewnienie im odpowiedniej ochrony. Przepisy dotyczące ochrony sygnalistów mają na celu:
Znając główne cele ustawy o ochronie sygnalistów, można zadać sobie pytanie o to, kto może zostać sygnalistą, kogo ta ustawa dotyczy.
Jak informuje nasz materiał, sygnaliści mogą stanowić naprawdę dużą grupę. Projekt polskiej ustawy o sygnalistach doprecyzowuje, że ochrona właściwa dla sygnalistów ma zastosowanie m.in. do:
pracownika,
pracownika tymczasowego,
osoby świadczącej pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. na podstawie umowy-zlecenia),
członka organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,
osoby świadczącej pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,
stażysty,
wolontariusza,
praktykanta.
Jak wynika z powyższej listy, każda osoba, która znalazła się w strukturze zatrudnienia placówki oświatowej, może być objęta ochroną właściwą dla sygnalistów. Ochrona dotyczyć będzie również osób, które dopiero ubiegają się o zatrudnienie w placówce oświatowej, osób pomagających sygnalistom, ale także osób, które nie są już zatrudnione.
Projekt ustawy o sygnalistach zakłada określone formy zgłoszeń
Zgłoszenia, które sporządzają sygnaliści mogą mieć różne formy. Ustawa posługuje się trzema pojęciami związanymi z kanałami zgłaszania naruszeń. Dzieli ona zgłoszenia na następujące grupy:
zgłoszenia wewnętrzne
zgłoszenia zewnętrzne
ujawnienia publiczne
Aby skorzystać z ochrony, która przysługuje sygnalistom, należy dokonać jednego spośród wymienionych typów zgłoszeń. W związku z tym warto wiedzieć, na czym polegają określone typy zgłoszeń.
Tego typu zgłoszenia są kierowane do właściwych organów publicznych. Sygnalista może złożyć zgłoszenie zewnętrzne bez wcześniejszego składania zgłoszenia wewnętrznego – szczególnie, jeśli obawia się zastosowania przez pracodawcę działań odwetowych. Projekt ustawy przewiduje, że zgłoszenie zewnętrzne dokonywane jest do Rzecznika Praw Obywatelskich lub organu publicznego. W przypadku placówek oświatowych może nim być na przykład kuratorium oświaty. Przyjmowanie i rozpatrywanie takich zgłoszeń będzie się więc odbywać zgodnie z procedurami ustalonymi przez te organy.
Dotyczy ono określonych przypadków, na przykład sytuacji, w których sygnalista uznaje, że istnieje bezpośrednie zagrożenie dla interesu publicznego lub istnieje ryzyko działań odwetowych. Sygnalista pracujący w placówce oświatowej będzie podlegał ochronie w następujących przypadkach:
dokona zgłoszenia wewnętrznego, a następnie zgłoszenia zewnętrznego i szkoła ani organ publiczny nie podejmą żadnych odpowiednich działań następczych lub nie przekażą zgłaszającemu informacji zwrotnej
dokona od razu zgłoszenia zewnętrznego organ publiczny nie podejmie żadnych odpowiednich działań następczych lub nie przekaże zgłaszającemu informacji zwrotnej
W związku z tym, autorzy ustawy zwracają szczególną uwagę na działania odwetowe. Ważną część ustawy stanowi katalog działań, które mogą zostać uznane za odwetowe. Warto zaznaczyć, że nie ma on charakteru zamkniętego, a każdy przypadek będzie traktowany indywidualnie.
Działania odwetowe to nie tylko bezpośrednie lub pośrednie działania, ale również zaniechania związane ze zgłoszeniem dokonywanym przez sygnalistę, które wyrządzają lub mogą wyrządzić nieuzasadnioną szkodę dla osoby dokonującej zgłoszenia.
Katalog działań, które mogą zostać uznane za odwetowe zawarty w ustawie o ochronie sygnalistów podaje wiele przypadków. Oto niektóre z nich:
odmowa nawiązania stosunku pracy,
wypowiedzenie lub rozwiązanie bez wypowiedzenia stosunku pracy,
niezawarcie umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny,
niezawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcie umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony w przypadku, gdy pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że zostanie z nim zawarta taka umowa,
obniżenie wysokości wynagrodzenia za pracę,
wstrzymanie awansu albo pominięcie przy awansowaniu,
pominięcie przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenie wysokości tych świadczeń,
przeniesienie pracownika na niższe stanowisko pracy,
zawieszenie w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych,
przekazanie innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracownika,
mobbing.
Resztę działań wymienionych przez projekt ustawy można znaleźć w naszym ebooku. Zawiera on także szczegółowe informacje dotyczące
zgłoszeń anonimowych,
procedury przyjmowania i rozpoznawania zgłoszeń wewnętrznych,
rejestru zgłoszeń,
tego, kiedy sygnalista będzie mógł korzystać z ochrony.
Kup naszego E-booka, aby znać swoje prawa w zakresie zgłaszania działań nieetycznych w placówce, w której pracujesz: Ochrona sygnalistów - Książki i e-booki dla nauczycieli, pedagogów, logopedów i rodziców | Literka.pl
