( Kazimierz Wyka)

Grażyna Straus w podsumowaniu swego raportu na temat czytelnictwa książek w 1998 r. zauważyła, że być może obserwujemy przemiany modelu czytania”. [2] W 2000 r. zainteresowanie książkami wyraziło 54% Polaków w wieku 16 i więcej lat. Znaleźli się wśród nich ci wszyscy, którzy w ciągu roku choćby raz sięgnęli po jedną książkę. (...) Można zatem uznać, że obecnie książką w jej tradycyjnej postaci zainteresowana jest ponad połowa społeczeństwa. (...) Zapoznanie się rocznie z co najmniej 7 tytułami zadeklarowało 22% Polaków powyżej 15-tego roku życia, wśród których niemałą grupę ( 12 %) stanowili uczniowie i studenci. Do tego rodzaju praktyk wręcz zobligowani. (...) Na silne związki książki z procesami edukacyjnymi wskazują typy publikacji wybierane najczęściej przez największą liczbę czytelników. W roki 2000 były to w pierwszym rzędzie książki szkolne, czyli rozległy obszar piśmiennictwa uwzględniony w programach nauczania, głównie języka polskiego, we wszystkich typach szkół. Wchodziły tu w grę w pierwszym rzędzie szkolne podręczniki oraz obowiązkowe i uzupełniające lektury, lecz również utwory polecane do czytania jako tzw. konteksty interpretacyjne i wszelkie inne publikacje przez szkołę zalecane lub w związku ze szkołą wybierane, także różnego rodzaju opracowania czy nawet bryki. Po ten typ publikacji sięgnął co 5 czytelnik (dokładnie 19 %). Drugie miejsce i 15 % popularności uzyskały książki encyklopedyczne, tj. różnego rodzaju encyklopedie, leksykony, słowniki itp. Bezpośredni związek z procesem kształcenia miał wybór literatury fachowej, który był udziałem co 10-tego czytelnika (dokładnie 11 %), natomiast książki dla dzieci i młodzieży, po które sięgnęła identyczna grupa odbiorców(...) również zazwyczaj edukacyjnym celom służyły. Biorąc pod uwagę charakter wymienionych, a dominujących wyborów czytelniczych, należy wskazać na pragmatyczny lub wręcz utylitarny stosunek społeczeństwa do książek oraz na scholaryzację, jako na najważniejszy mechanizm ich społecznego obiegu.[3]
Jednak na pocieszenie należy dodać, że młodzież czyta również dla czystej przyjemności. 58 % nastolatków twierdzi, że czyta książki, ponieważ pragnie uciec w świat marzeń i wyobraźni. Dla połowy ankietowanych czytanie książek jest sposobem wypełnienia wolnego czasu (52%) i/lub źródłem wiedzy o świecie (49%). Na potrzebę wzruszeń i emocji wskazało 45% nastolatków, a chęć nauczenia się, co dobre a co złe wybrało 40%. Tak więc motywy poszukiwania emocji lub przynajmniej nacechowane emocjonalnie: potrzeba marzeń, wyobrażeń, wzruszeń, przeżyć – najczęściej i najmocniej określają dzisiaj powody sięgania po książkę i oczekiwane źródła satysfakcji czytelniczych. Wśród najaktywniejszych czytelników, tych czytających tygodniowo przynajmniej dwie książki , właśnie ten motyw sięgania po lekturę jest najsilniejszy. Wyniki badań potwierdzają tezę o szansie dla spontanicznego czytania i funkcjonowania książki w emocjonalnym życiu nastolatków. U progu XXI wieku tak właśnie młodzież postrzega rolę książki i czytania i taki deklaruje sens spotkań z lekturą. (...) Współczesne nastolatki lubią książki, których lekturze towarzyszy uczucie lęku. Recepcję horrorów i literatury sensacyjnej charakteryzuje doznawanie właśnie takich uczuć przez młodego czytelnika.(...)Pod koniec lat 90-tych spadło natomiast zainteresowanie komiksem.[4]



















Ogólnopolskie sondaże czytelnictwa wykazały nasilenie zainteresowania nastoletnich odbiorców książek niektórymi typami literatury oraz poszczególnymi utworami. Przede wszystkim chodzi tu o książki „szkolne”, które od kilku lat zajmują pierwsze miejsce w kolejnych rankingach popularności. Na liście poczytności, ustalonej w wyniku ogólnopolskich badań w 1992 r. , znalazł się np. Pan Tadeusz, a w 1996 Powrót posła Niemcewicza. Wyborom uczniów i studentów zawdzięczają swą popularność i miejsce na kolejnych ogólnokrajowych listach – fantastyka oraz literatura dla dzieci i młodzieży.